مالی رفتاری (Behavioral Finance) چیست؟

مالی رفتاری به کاربرد روانشناسی در مباحث مالی‌ می‌پردازد و با بررسی رفتار‌ سرمایه‌گذاران تاثیرات این رفتارها را بر بازارهای مالی‌ مورد بررسی قرار می‌دهد. این حوزه در دهه‌های اخیر در پاسخ به کاستی‌های نظریه مدرن مالی در توضیح رفتارهای مشاهده شده در سرمایه‌گذاران و بازارهای مالی پدید آمده است.

مالی رفتاری عمدتاً بر سوگیری‌های شناختی انسان‌ها تمرکز دارد و تاثیر آن‌ها را بر تصمیم‌های افراد در بازارهای مالی‌ تحلیل و بررسی می‌کند. در ادامه برخی از مهم‌ترین سوگیری‌های رفتاری‌ در بازارهای مالی را مرور می‌کنیم.

یکی از این انتقادات عدم وجود چارچوب تئوریک منسجم در این حوزه است. یکی دیگر از انتقادات وارده ناهماهنگی و بعضاً تناقض در ادعای مالی‌‌ رفتاری است. طرفداران نظریه مالی مدرن بر این باورند که مالی رفتاری گاهی سوگیری‌های متناقضی را مانند واکنش بیش از حد و واکنش کمتر از حد معرفی می‌کنند. 

مهم‌ترین سوگیری‌های رفتاری در بازارهای مالی

زیان‌گریزی (Loss Aversion)

در بسیاری از مدل‌های مالی فرض بر این است که افراد ریسک‌گریز هستند. ریسک‌گریزی به این معناست که افراد تنها در صورتی حاضر به پذیرش ریسک می‌شوند که پاداش متناسبی دریافت کنند. در مدل‌های مالی ریسک‌گریزی معمولاً به صورت متقارن وجود دارد، یعنی هم در مورد کسب سود و هم در مورد تحمل زیان. درحالی‌که نظریه‌های مالی رفتاری بر این باورند که ریسک‌گریزی در حال سود و زیان با یکدیگر متفاوت است. به‌طور خاص افراد به یک زیان مشخص وزن بسیار بیشتری نسبت به سود مشابه می‌دهند.

یکی از پدیده‌های متداول این است که افراد سهام سودآور خود را خیلی زود می‌فروشند و سهام زیان‌ده را برای مدت‌های طولانی در سبد خود نگه می‌دارند. این پدیده را نمی‌توان صرفاً با استفاده از ریسک‌گریزی توضیح داد. در واقع افراد برای سهام زیان‌ده رفتار ریسک‌جویانه از خود بروز می‌دهند و ریسک نگهداری سهم را در مقابل پذیرش زیان کسب شده و فروش سهم ترجیح می‌دهند.

اعتماد به‌نفس بیش از حد (Over Confidence)

اعتماد به نفس بیش از حد یا فرا اعتمادی بیان می‌کند که افراد همواره توانایی‌های خود را در پیش‌بینی بازار و انتخاب سهام پربازده بیش از آنچه هست برآورد می‌کنند. این پدیده می‌تواند منجر به فاصله گرفتن سهام از ارزش ذاتی آن شود. به‌علاوه سرمایه‌گذاران را وادار به خرید و فروش بیش از اندازه سهام و پرداخت هزینه‌های اضافی کند.

تایید (Confirmation)

سرمایه‌گذاران پس از اتخاذ یک تصمیم مثلاً خرید یک سهم عمدتاً تمایل دارند اطلاعاتی دریافت کنند که تصمیم آن‌ها را تایید می‌کنند و اطلاعاتی که تصمیم آن‌ها را زیر سوال می‌برد، نادیده می‌گیرند.

حسابداری ذهنی (Mental Accounting)

سرمایه‌گذاران به جای بررسی سبد سرمایه‌ گذاری خود به سود و زیان تک تک دارایی‌ها به‌صورت جداگانه توجه کرده و هر سرمایه‌گذاری را اصطلاحاً در یک حساب ذهنی مجزا نگهداری می‌کنند

نقد حوزه مالی رفتاری

موارد مشابه رفتاری‌ متعدد دیگری در این حوزه شناسایی شده‌اند و یکی از بحث برانگیزترین موضوعات مالی‌ در دو دهه اخیر، ارتباط مالی رفتاری و سوگیری‌های شناخته شده با کارایی بازارهاست. علی‌رغم رشد چشمگیر این حوزه طرفداران فرضیه کارایی بازارها انتقادات زیادی را بر این حوزه وارد کرده‌اند. 

در انتها نیز باید گفت عمده تحقیقات مالی‌ رفتاری‌‌ متمرکز بر رفتار خرد و فردی بوده و چگونگی ارتباط این رفتار یا مشاهدات مربوط به رفتار جمعی سرمایه‌گذاران در بازارهای مالی کمتر مورد تحلیل قرار گرفته است.

سوالات متداول