ریسک نکول چیست و چه ابعادی دارد؟

ریسک نکول، به معنای ناتوانی وام‌گیرنده در بازپرداخت بدهی‌های خود در موعد مقرر، یکی از چالش‌های مهم در حوزه مالی است. این ریسک به‌ویژه در بازار سرمایه و ابزارهایی نظیر اوراق بدهی اهمیت زیادی دارد و می‌تواند زیان‌های جدی برای سرمایه‌گذاران به همراه داشته باشد. مدیریت مؤثر ریسک نکول برای حفاظت از سرمایه و حفظ ثبات سیستم مالی ضروری است. در این مقاله به بررسی این نوع ریسک، تفاوت آن با ریسک اعتباری و راهکارهای کاهش آن پرداخته می‌شود.

ریسک نکول چیست؟

ریسک نکول یکی از مفاهیم اساسی در مدیریت مالی است که به احتمال عدم توانایی وام‌گیرنده در بازپرداخت بدهی‌های خود مطابق با شرایط قرارداد اشاره دارد. این واژه، ریشه در زبان عربی دارد و به معنای امتناع یا عدم انجام تعهدات است. در حوزه مالی، این ریسک زمانی تشدید می‌شود که وضعیت مالی وام‌گیرنده نامطلوب بوده یا جریان نقدی او برای پوشش بدهی‌ها کافی نباشد.

ریسک نکول تنها به افراد محدود نمی‌شود، بلکه شامل شرکت‌ها و حتی دولت‌ها نیز می‌شود. برای مثال، در زمان انتشار اوراق بدهی، شرکت‌ها متعهد می‌شوند که بهره و اصل سرمایه را در سررسیدهای مشخص پرداخت کنند. اگر به دلایلی نتوانند این تعهدات را انجام دهند، نکول اتفاق می‌افتد و سرمایه‌گذاران زیان می‌بینند. این وضعیت می‌تواند اعتماد سرمایه‌گذاران به بازارهای مالی را کاهش داده و منجر به بی‌ثباتی در سیستم اقتصادی شود.

درک این ریسک برای سرمایه‌گذاران و نهادهای مالی اهمیت بسیاری دارد، زیرا مدیریت صحیح آن می‌تواند از زیان‌های احتمالی جلوگیری کند. ابزارهایی مانند تحلیل دقیق رتبه اعتباری، تنوع‌بخشی در سرمایه‌گذاری‌ها و استفاده از بیمه‌های اعتباری به‌عنوان راهکارهای کلیدی برای کاهش اثرات ریسک نکول شناخته می‌شوند. هدف نهایی، ایجاد تعادلی پایدار میان بازدهی و ریسک در فعالیت‌های مالی است.

نحوه محاسبه نرخ نکول

نرخ نکول به‌عنوان معیاری برای سنجش ریسک اعتباری محاسبه می‌شود. این نرخ نشان‌دهنده درصد وام‌هایی است که پس از تاخیر طولانی همچنان پرداخت نشده باقی می‌مانند و برای ارزیابی ریسک اعتباری وام‌دهندگان و وضعیت کلی اقتصاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای محاسبه نرخ نکول، تعداد وام‌های نکول شده را به تعداد کل وام‌ها تقسیم کرده و سپس حاصل ضرب در ۱۰۰ می‌شود تا درصد ریسک نکول به‌دست آید.

ریسک نکول، مهم‌ترین ریسک نهادهای پولی و مالی

لازم است بدانید ریسک نکول یکی از مهم‌ترین ریسک‌هایی است که نهادهای پولی و مالی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. چراکه نکول تعداد کمی از مشتریان، می‌تواند زیان‌های هنگفتی را به یک مؤسسه مالی، بانک یا لیزینگ و… وارد سازد.

ریسک نکول هنگامی رخ می‌دهد که وام‌گیرنده به علت عدم توان یا تمایل، در تاریخ سررسید به تعهدات خود در مقابل وام‌دهنده عمل نکند.

البته بانک‌ها و سایر مؤسسات مالی برای کنترل این ریسک از روش‌های خاصی برای تعیین اعتبار مشتریان خود استفاده می‌کنند.

وجود قانون حد کفایت سرمایه و عدم اعطای تسهیلات به شرکت‌های ورشکسته، همگی سازوکارهای پیش کنترلی ریسک نکول هستند. کارشناسان مالی می‌کوشند از طریق سازوکارهایی که دارند، ریسک‌ نکول را به حداقل برسانند.

مؤسسات رتبه‌بندی

لازم است بدانید از نظر مؤسسات رتبه‌بندی، تعریف وضعیت اعتباری این است که احتمال عدم ایفای تعهدات فرد یا شرکت چقدر است و در صورت وقوع چنین حادثه‌ای، وام‌دهندگان چگونه حمایت می‌شوند.

در همین ارتباط نیز در دنیا مؤسساتی وجود دارند که به رتبه‌بندی اعتباری اشخاص و شرکت‌ها می‌پردازند. به‌عنوان‌مثال در ایالات‌متحده مؤسسات «مودیز» و «استاندارد اند پورز» بزرگ‌ترین موسسه‌های رتبه‌بندی در این کشور هستند.

مؤسسه‌های اعتبارسنجی مذکور انواع اوراق بهاداررا تحقیق و تحلیل کرده‌اند تا ریسک نکول صادرکننده اوراق را اندازه‌گیری کنند. نتایج تحقیقات آن‌ها، رتبه‌بندی اعتباری است که سرمایه‌گذاران می‌توانند آن را مبنای سنجش و مقایسه صادرکنندگان اوراق از منظر ریسک اعتباری قرار دهند. رتبه‌بندی موسسه «استاندارد اند پورز» در مقیاس AAA (ایمن‌ترین) تا D است. همچنین رتبه‌بندی موسسه مودیز از AAA شروع و به C ختم می‌شود. در رتبه‌بندی این موسسه فقط اوراقی که BBB یا بالاتر از آن رتبه‌بندی شده‌اند «رتبه‌ سرمایه‌گذاری» در نظر گرفته می‌شود. هر رتبه‌ای پایین‌تر از BBB «نامناسب» تلقی می‌شود.

در پایان ذکر این نکته ضروری است که اوراق قرضه‌، به‌جز مواردی که دولت منتشر کننده آن است، مقداری ریسک نکول داشته و به همین دلیل اوراق قرضه شرکتی همیشه بهره‌ بیشتری نسبت ‌به اوراق قرضه دولتی دارند. در واقع بین نرخ بهره بالاتر و ریسک نکول بیشتر رابطه مستقیم وجود دارد.

اثر ریسک نکول بر نرخ بهره

ریسک نکول می‌تواند تأثیر مستقیمی بر نرخ بهره وام‌ها و اوراق بدهی داشته باشد. هرچه احتمال نکول بیشتر باشد، سرمایه‌گذاران برای جبران این ریسک، نرخ بهره بالاتری را درخواست می‌کنند. در نتیجه، اوراق شرکتی معمولاً نرخ بهره بیشتری نسبت به اوراق دولتی دارند، چرا که ریسک نکول در شرکت‌ها بیشتر است. نکته‌ای که باید مدنظر قرار گیرد این است که با افزایش مدت زمان بازپرداخت بدهی، احتمال نکول بیشتر شده و این امر به طور طبیعی منجر به افزایش نرخ بهره می‌شود. بنابراین، وام‌های بلندمدت به طور معمول با نرخ بهره بالاتری ارائه می‌شوند.

ریسک نکول در اوراق بدهی

اوراق بدهی معمولاً با ریسک نکول همراه هستند. برخی از انواع این اوراق، مانند صکوک و اوراق خزانه اسلامی، که بیشتر توسط نهادهای دولتی منتشر می‌شوند، به دلیل پشتوانه مالی مستحکم‌تر، ریسک نکول کمتری دارند. با این حال، در شرایط خاصی مانند بحران‌های اقتصادی یا سیاسی، ممکن است نکول اتفاق بیفتد. علاوه بر این، در مواقعی که تورم بالا باشد، سرمایه‌گذاری در اوراق بدهی ممکن است نه تنها سودی نداشته باشد، بلکه موجب کاهش ارزش واقعی سرمایه نیز شود. بنابراین، در چنین شرایطی ممکن است بهتر باشد به بازارهای دیگری مانند طلا، سهام و … توجه کنید.

بررسی ریسک نکول شرکت‌های بورسی

بررسی وضعیت یک شرکت از جوانب مختلف، مهم‌ترین گام پیش از سرمایه‌گذاری در سهام آن است. برای اندازه‌گیری ریسک نکول یک شرکت در برابر تعهدات مالی خود، می‌توان با مطالعه صورت‌های مالی، از معیارها و نسبت‌های مالی استفاده کرد. مواردی همچون جریان نقدی آزاد (Free Cash Flow یا FCF) و نسبت پوشش بهره، اطلاعات ارزشمندی را در رابطه با توان مالی شرکت برای پاسخگویی به تعهدات خود ارائه می‌کند.

ریسک نکول به معنای عدم توان یا تمایل یکی از طرفین قرارداد برای انجام تعهدات مالی است و می‌تواند زیان‌های قابل توجهی به سرمایه‌گذاران وارد کند. برای ارزیابی این ریسک، از ابزارهایی مانند رتبه‌بندی اعتباری موسسات، بررسی عملکرد گذشته و وضعیت مالی وام‌گیرندگان استفاده می‌شود. موسسات رتبه‌بندی مانند «مودیز» و «استاندارد اند پورز» به ارزیابی توانایی شرکت‌ها در ایفای تعهدات خود پرداخته و به سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند تا ریسک نکول را بهتر درک کنند. در نهایت، اوراق قرضه شرکتی معمولاً ریسک نکول بیشتری نسبت به اوراق دولتی دارند و به همین دلیل نرخ بهره آن‌ها بالاتر است.

سوالات متداول