آشنایی با انواع روش‌های تامین مالی

تامین مالی یکی از اصولی‌ترین مسائل در دنیای تجارت و اقتصاد است. این فرآیند برای شرکت‌ها و بنگاه‌ها ضروری است تا بتوانند به فعالیت‌های خود ادامه دهند. تامین مالی می‌تواند در قالب‌های مختلفی ارائه شود. در ادامه، به معرفی انواع روش‌های تامین مالی می‌پردازیم و هر یک از آن‌ها را از جنبه‌های مختلف بررسی خواهیم کرد.

ماهیت ابزارهای تامین مالی پذیرش‌شده در بازار سرمایه

یکی از اهداف کلان بازار سرمایه، افزایش نقش بازار سرمایه در تامین مالی فعالیت‌های مولد اقتصادی است. با هدف رفع نیازهای مالی دولت و بنگاه‌های اقتصادی و نیز پاسخگویی به تقاضای سرمایه‌گذاران، بستر پذیرش و معامله انواع ابزارهای تامین مالی در بازار سرمایه کشور ایجاد شده است.

ابزارهای تامین مالی پذیرش‌شده در بازار سرمایه از لحاظ ماهیت در دسته‌های زیر قرار می‌گیرند:

۱- اوراق بهادار از نوع حق مالی مانند سهام عادی

۲- اوراق بهادار مبتنی بر حق مالی مانند صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله در بورس

۳- اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق مشارکت و گواهی سپرده

۴- ابزارهای مالی ترکیبی (صکوک) مانند صکوک مرابحه، صکوک استصناع، صکوک اجاره

۵- دارایی‌های جایگزین مانند صندوق زمین و ساختمان و صندوق پروژه

بررسی انواع روش‌های تامین مالی

تامين مالی از طریق گواهی سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه گذاری

گواهی سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌ گذاری یکی از ابزارهای تامین مالی است که فقط بانک‌ها و مؤسسات اعتباری مجاز به انتشار آن هستند. سپرده‌های مدت‌دار ویژه سرمایه گذاری در دو نوع خاص و عام تعریف شده‌اند.

الف) سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه گذاری عام، سپرده‌ای با سررسید مشخص است که نزد بانک‌ها و مؤسسات اعتباری افتتاح می‌شود. بانک‌ها و مؤسسات اعتباری در قبال افتتاح سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌ گذاری عام، گواهی سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌ گذاری عام صادر می‌کنند.

ب) سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه گذاری خاص، سپرده‌ای با سررسید مشخص است که بانک‌ها و مؤسسات اعتباری با هدف تامین مالی طرح‌های سودآور تولیدی و ساختمانی و خدماتی جدید و نیز توسعه و تکمیل طرح‌های سودآور موجود افتتاح می‌کنند. بانک‌ها و مؤسسات اعتباری در قبال افتتاح سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌ گذاری خاص، گواهی سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌ گذاری خاص صادر می‌کنند.

تامين مالی از طریق اوراق مرابحه (صکوک مرابحه)

اوراق مرابحه، اوراق بهادار بانام و قابل نقل‌و‌انتقال است که دارنده آن به صورت مشاع مالک مال یا دینی است. این اوراق بر اساس قرارداد مرابحه منتشر می‌شوند. نهاد واسط در اوراق مرابحه، پس از خرید دارایی مورد نیاز بانی از فروشنده، آن را در قالب فروش اقساطی (قرارداد مرابحه) به بانی منتقل می‌کند.

دارایی‌های موضوع انتشار اوراق مرابحه می‌تواند هر یک از موارد زمین، ساختمان و تأسیسات، ماشین‌آلات و تجهیزات، وسایل حمل‌ونقل موجودی مواد و کالا باشد. رویه اجرایی انتشار صکوک مرابحه به شرح زیر است:

تامين مالی از طریق اوراق استصناع (سفارش ساخت)

اوراق بهادار بانام یا بی‌نام قابل نقل و انتقالی است که دارنده آن مالک مشاع دارایی پایه قرارداد استصناع باشد. اوراق استصناع قراردادی است که به موجب آن یکی از طرفین قرارداد در مقابل مبلغی معین، ساخت و تحویل دارایی مشخصی را در زمان معینی در آینده متعهد می‌شود. رویه اجرایی انتشار صکوک استصناع به شرح زیر است:

تامین مالی از طریق اوراق اجاره (صکوک اجاره)

اوراق بهادار بانام و قابل نقل‌وانتقالی است که نشان‌دهنده مالکیت مشاع دارنده آن در دارایی مبنای انتشار اوراق است. اوراق اجاره با هدف تأمین منابع مالی مورد نیاز برای خرید یک دارایی یا مجموعه‌ای از چند دارایی و اجاره آن‌ها به بانی منتشر می‌شود. در اوراق اجاره، نهاد واسط دارایی را از فروشنده خریداری کرده و سپس آن را به بانی اجاره می‌دهد.

 دارایی‌های موضوع انتشار اوراق اجاره می‌تواند زمین، ساختمان و تأسیسات، ماشین‌آلات و تجهیزات و وسایل حمل‌ونقل باشد. انواع اوراق اجاره عبارتند از:

الف) اجاره به شرط تملیک: در پایان مدت اجاره، مالکیت دارایی به مستأجر منتقل می‌گردد.

ب) اجاره با اختیار فروش: در پایان مدت اجاره، موجر اختیار دارد که در صورت تمایل، دارایی را با قیمت تعیین‌شده به مستأجر بفروشد.

رویه اجرایی انتشار صکوک اجاره به شرح زیر است:

تامین مالی از طریق صندوق زمین و ساختمان

صندوق زمین و ساختمان نهادی مالی است که با دریافت مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار تأسیس شده و به جمع‌آوری سرمایه از عموم افراد و تخصیص آن به سرمایه‌ گذاری در ساخت پروژه ساختمانی مشخص‌شده در امیدنامه صندوق می‌پردازد. با فروش واحدهای ساختمانی پروژه، سود به دست آمده، میان سرمایه‌گذاران صندوق تقسیم می‌شود.

دوره فعالیت صندوق از ابتدای اولین روز کاری بعد از دریافت مجوز از سازمان بورس، تا پایان تسویه صندوق است. برای مشاهده لیست صندوق‌های زمین و ساختمان، به وبسایت TSETMC مراجعه کنید.

تامین مالی از طریق صندوق پروژه

هدف از ایجاد صندوق سرمایه‌ گذاری پروژه، جمع‌آوری منابع مالی مورد نیاز پروژه از سرمایه‌گذاران و اختصاص آن به اجرای پروژه صندوق تا مرحله بهره‌برداری است. منظور از پروژه، طرح تولیدی یا خدماتی است که مشخصات آن در امیدنامه صندوق و در طرح توجیهی پروژه درج شده است. دوره فعالیت صندوق از ابتدای اولین روز کاری بعد از دریافت مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار شروع شده و تا پایان انحلال یا تبدیل صندوق ادامه می‌یابد.

صندوق پروژه برای انجام پروژه مورد نظر، یک شرکت سهامی خاص به نام شرکت پروژه تأسیس می‌کند که آن شرکت، پس از تکمیل شدن پروژه و آغاز بهره‌برداری از آن، به یک شرکت سهامی عام تبدیل شده و در بورس یا در بازاری خارج از بورس، پذیرش و قابل معامله ‌می‌شود.

تامین مالی از طریق اوراق مشارکت

اوراق مشارکت، اوراق بهادار بانام یا بی‌نامی است که به موجب قانون، به قیمت اسمی مشخص و برای مدت معین و با هدف اجرای طرح‌های سودآور تولیدی، خدماتی و ساختمانی منتشر می‌شود و به سرمایه‌گذاران واگذار می‌شود. هر ورقه مشارکت، نشان‌دهنده میزان قدرالسهم دارنده آن در مشارکت است.

رویه اجرایی انتشار اوراق مشارکت به شرح زیر است:

منبع: بروشور “روش‌های تامین مالی از طریق بورس اوارق بهادار”، ناشر: بورس اوراق بهادار تهران

تامین مالی سرمایه‌ای

افزایش سرمایه یکی از روش‌های تامین مالی شرکت‌هاست که برای توسعه فعالیت‌ها و حفظ یا افزایش قدرت رقابت صورت می‌گیرد. این روش همچنین ممکن است برای اصلاح ساختار مالی شرکت‌ها به کار رود. افزایش سرمایه می‌تواند از راه‌های مختلفی انجام شود. در صورتی که شرکت بخواهد در بورس اوراق بهادار سرمایه خود را افزایش دهد، نیاز است سهام جدید منتشر کرده و به فروش برساند تا مبلغ مورد نیاز تامین شود. 

انواع روش‌های افزایش سرمایه

۱. از محل انباشته: در این روش، شرکت بخشی از سود انباشته خود را به سرمایه تبدیل کرده و به سهامداران سهام جدید (سهام جایزه) اعطا می‌کند، بدون اینکه سهامداران وجهی پرداخت کنند. این افزایش سرمایه قدرت تامین مالی شرکت را افزایش می‌دهد، اما درصد مالکیت سهامداران تغییر نمی‌کند.

۲. از محل آورده نقدی و مطالبات حال‌شده سهامداران: در این روش، شرکت حق تقدم خرید سهام منتشر می‌کند و بر اساس درصد مالکیت سهامداران، تعداد معینی حق تقدم به آن‌ها اختصاص می‌دهد. برای تبدیل این حق تقدم به سهام، دارندگان باید مبلغ ارزش اسمی هر سهم را به حساب شرکت واریز کنند. در بازار سرمایه ایران، ارزش اسمی هر سهم ۱۰۰۰ ریال است.

۳. از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها: در ترازنامه شرکت‌ها، دارایی‌های ثابت مشهود مانند زمین، ساختمان و ماشین‌آلات به ارزش دفتری‌شان ثبت می‌شوند که معادل بهای تمام‌شده پس از کسر استهلاک است. این مسئله به‌ویژه در شرایط تورمی بیشتر نمود پیدا می‌کند، زیرا در این شرایط، ارزش واقعی دارایی‌ها بالاتر از ارزش دفتری است. برای اصلاح این تفاوت، شرکت‌ها می‌توانند از تجدید ارزیابی دارایی‌ها استفاده کرده و با افزایش سرمایه از این محل، سهام جایزه به سهامداران تخصیص دهند.

۴. به روش صرف سهام: در این روش، شرکت سهام خود را با قیمتی بالاتر از قیمت اسمی از طریق پذیره‌نویسی در بازار عرضه می‌کند. تفاوت بین قیمت فروش و قیمت اسمی یا به حساب اندوخته منتقل می‌شود یا به‌عنوان سهام جایزه به سهامداران قبلی شرکت اختصاص می‌یابد.

معیارهای انتخاب ابزار مناسب تامین مالی

انتخاب ابزار مناسب برای تامین مالی به شرایط داخلی شرکت و منبع تامین مالی وابسته است. در ادامه، عوامل اصلی که در انتخاب منبع تامین مالی مناسب برای هر شرکت مؤثر هستند، بررسی می‌شوند:

ریسک: شرکت یا پروژه باید مشخص کند که وجوه تامین مالی قرار است در کجا و چگونه مصرف شوند. بر اساس ریسک مربوط به محل مصرف، باید منابع مالی مناسب انتخاب شوند.

بازده: هر منبع تامین مالی معمولاً بازده یا سود خاصی را به همراه دارد. شرکت باید توان پرداخت بازده مورد نظر را بررسی کرده و به میزان ریسک پذیرفته‌شده توجه داشته باشد تا نرخ بازده متناسب با آن را تعیین کند.

حجم سرمایه‌گذاری: مدیران مالی باید میزان سرمایه مورد نیاز را محاسبه کرده و بر اساس آن، ابزار تامین مالی مناسب را انتخاب کنند. این انتخاب باید متناسب با حجم و اندازه سرمایه‌گذاری مورد نیاز باشد.

افق زمانی تامین مالی: هر ابزار تامین مالی دارای افق زمانی خاصی است. مدیران باید بر اساس مدت زمان مورد نیاز برای مصرف وجوه، منبع مالی مناسب را انتخاب کنند.

در دسترس بودن: میزان دسترسی به ابزارهای تامین مالی و قابلیت استفاده از آن‌ها یکی دیگر از عوامل کلیدی در انتخاب روش تامین مالی است.

روش‌های تامین مالی متنوعی وجود دارند که هر یک مزایا و معایب خاص خود را دارند. انتخاب مناسب‌ترین روش بستگی به نیازهای خاص شرکت، شرایط بازار و عوامل اقتصادی و سیاسی دارد. شرکت‌ها می‌توانند با توجه به منابع موجود، میزان ریسک، بازده مورد انتظار و افق زمانی پروژه‌ها، ابزارهای تامین مالی مختلفی را برای رشد و توسعه انتخاب کنند. 

سوالات متداول