قیمت تئوریک چیست؟

احتمالا تاکنون نام قیمت تئوریک را نشنیده باشید؛ اما جالب است بدانید این قیمت در تمامی سامانه‌های معاملاتی قابل رویت بوده و نقش مهمی در معاملات روزانه دارد. قیمت تئوریک در مرحله پیش‌گشایش یا پیش‌پایانی به صورت پویا محاسبه می‌شود و برای تعیین قیمت حراج آغازین و حراج پایانی کاربرد دارد. 

قیمت تئوریک چطور محاسبه می‌شود؟

قیمت تئوریک همان قیمتی است که در طول جلسه پیش گشایش یا پیش پایانی به صورت پیوسته محاسبه شده و با عنوان قیمت تئوریک گشایش یا قیمت تئوریک پایانی برای عموم منتشر می‌شود.

سازوکار مورد استفاده برای تعیین قیمت تئوریک در جلسات پیش گشایش، حراج آغازین، پایش پایانی، حراج پایانی و سایر حراج‌های تک قیمتی مورد استفاده در بورس‌ اوراق بهادار یکسان و به شرح گا‌‌‌م‌های زیر است:

۱. در صورتی که تنها یک قیمت دارای بیشترین حجم قابل معامله باشد، قیمت تئوریک گشایش برابر قیمتی است که در آن بیشترین حجم ورقه‌ی بهادار قابل معامله شود

۲. در صورتی که بیش از یک قیمت دارای بیشترین حجم قابل معامله باشد، قیمتی است که در آن حداقل تفاوت میان حجم خرید و فروش وجود دارد. به عبارت دیگر، قیمتی که با حجم معاملاتی یکسان، حداقل مقدار اجرا نشده را داشته باشد

۳.  در صورتی که بیش از یک قیمت دارای بیشترین حجم قابل معامله باشد و قیمت‌ها با حجم و سفارش‌های اجرا نشده یکسان باشند، نزدیکترین قیمت با قیمت پایانی روز قبل به عنوان قیمت تئوریک گشایش در نظر گرفته می‌شود؛

۴. در صورتی که بیش از یک قیمت دارای بیشترین حجم قابل معامله باشد و سه مورد بالا برای آنها یکسان باشد، بالاترین قیمت انتخاب می‌شود.

پس از پایان مرحله پیش گشایش (یا پیش پایانی)، حراج آغازین (یا حراج پایانی) بر اساس آخرین قیمت تئوریک گشایش انجام می‌شود. در این مرحله، به محض اعلام قیمت تئوریک گشایش، سفارش‌های مشمول قیمت‌ تئوریک‌ با یکدیگر منطبق شده و معامله می‌شوند.

برای درک بهتر با ارایه چند مثال این گا‌م‌ها توضیح داده می‌شود

مثال اول: فرض کنید سفار‌ش‌های درج شده در جدول شماره (۱) در مرحله پیش گشایش در سامانه معاملات ثبت شده است:

سیستم به صورت خودکار سفارش‌های تجمعی و قابل انطباق را برای هر قیمت محاسبه کرده و جدول شماره (۲) را تهیه میکند. 

به عنوان توضیح، سیستم فرض می‌کند اگر قیمت حراج ۱۵/۷ در نظر گرفته شود، هیچ سفارش فروشی برای منطبق شدن و اجرا در این قیمت وجود ندارد. حال اگر قیمت حراج ۱۵/۸در نظر گرفته شود، تعداد۲۰۰۰سهم قابلیت معامله را خواهند داشت زیرا یک سفارش فروش با این قیمت وجود دارد و در سمت دیگر یا سمت تقاضای خرید سهام با این قیمت یا قیمت بالاتر به مقدار ۸۰۰۰ سهم وجود دارد. پس اگر این قیمت به عنوان قیمت حاصل از حراج اعلام شود، ۲۰۰۰ سهم معامله خواهند شد. به همین ترتیب در صورتی که قیمت بعدی، یعنی۱۵/۹به عنوان قیمت تئوریک در نظر گرفته شود، میزان تقاضا۸۰۰۰ سهم و میزان عرضه ۴۰۰۰خواهد بود. یعنی در این قیمت تعداد ۴۰۰۰ سهم معامله خواهند شد. 

به همین ترتیب به دست می‌آوریم که در این مثال قیمت تئوریک آغازین ۱۶ است، زیرا قیمتی است که بیشترین انطباق عرضه و تقاضا و بیشترین حجم معاملات (۵۰۰۰ اوراق بهادار) را امکان پذیر می‌سازد.

یک مثال دیگر

فرض کنید پس از ثبت سفارش‌ها در سامانه معاملات و محاسبه مقادیر تجمعی سفارشها،جدول شماره (۳) تهیه شده است.

همانطور که مشاهده می‌شود، در دو قیمت ۱۵/۹ و ۱۶ امکان معامله ۵۰۰۰ سهم فراهم است. در قیمت ۱۶ مقدار ۲۰۰۰ سهم اجرانشده باقی می‌ماند و در قیمت۱۵/۹تفاوت عرضه و تقاضای ۳۰۰۰تایی ایجاد می‌شود. از این رو، قیمت‌ تئوریک‌ گشایش۱۶خواهد بود.

مثال آخر

فرض کنید جدول شماره (۴ ) نشان دهنده تجمیع سفارش‌ها است و قیمت پایانی روز معاملاتي قبل ۱۵/۸بوده است:

قیمت تئوریک گشایش در این مثال ۱۵/۹خواهد بود، زیرا با مقدار یکسان معامله شده و اجرا نشده نسبت به قیمت ۱۶ نزدیک‌ترین سطح به قیمت پایانی روز قبلی است.

اگر فرض شود قیمت پایانی روز قبل ۱۵/۹۵باشد و سفارش‌های نشان داده شده در جدول بالا، هر دو قیمت ۱۵/۹ و ۱۶ در شرایط مقدار سفارش، مقدار اجرا نشده و فاصله از قیمت مبنا یکسان خواهند بود. در این شرایط قیمت بالاتر می‌تواند به عنوان قیمت حراج استفاده شود که قیمت۱۶است.

نکته‌ای در مورد قیمت تئوریک که بهتر است بدانید

برخی اوقات قیمت‌ تئوریک‌ گشایش توسط بورس تایید نمی‌شود. این اتفاق معمولاً در صورتی رخ می‌دهد که قیمت حاصل از حراج (قیمت تئوریک گشایش) بر روی سقف یا کف دامنه نوسان قیمت قرار گیرد. در این حالات به فعالان بازار اطلاع‌رسانی شده و مرحله‌ی پیش گشایش برای یک بازه زمانی تعیین شده توسط بورس (معمولاً ۳ دقیقه)، ادامه پیدا می‌کند و در صورتی که این قیمت از نظر بورس مشکوک به دستکاری یا سایر شرایط نامتعارف نباشد، قیمت کشف شده پس از گذشت این زمان اضافه به عنوان قیمت‌ تئوریک‌ گشایش پذیرفته می‌شود. شایان ذکر است که در مدت زمان اضافه شده، امکان اصلاح، حذف و ارسال سفارش جدید در دامنه نوسان سهم امکان‌پذیر است.