تولید ناخالص ملی و داخلی چیست؟

تولید ناخالص ملی (Gross National Product یا GNP) و تولید ناخالص داخلی (Gross Domestic Product یا GDP) دو شاخص کلیدی و پرکاربرد برای محاسبه رشد اقتصادی هستند. همچنین این دو شاخص به ارزیابی عملکرد اقتصادی یک کشور کمک می‌کنند. این دو شاخص با اندازه‌گیری ارزش کل کالاها و خدمات نهایی تولید شده، نقش حیاتی در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی دارند. در ادامه معرفی این دو شاخص کلیدی اقتصادی می‌پردازیم تا درک بهتری از نقش و اهمیت آن‌ها در ارزیابی شرایط اقتصادی کشورها پیدا کنیم.

مفهوم تولید ناخالص داخلی (GDP) 

تولید ناخالص داخلی یا GDP، مجموع ارزش کالاها و خدمات نهایی تولید شده طی یک دوره مشخص (یک سال) در داخل مرزهای یک کشور را اندازه‌گیری می‌کند. GDP به عنوان یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی، نمایانگر قدرت اقتصادی و سطح فعالیت اقتصادی در یک کشور است.

روش‌های محاسبه GDP

سه روش اصلی برای محاسبه تولید ناخالص داخلی وجود دارد:

۱. روش تولید: در این روش، ارزش افزوده همه کالاها و خدمات تولیدی در داخل کشور محاسبه می‌شود. به عبارت دیگر، تفاوت بین ارزش تولید محصولات نهایی و هزینه‌های ورودی‌ در هر مرحله تولید محاسبه می‌شود. ارزش افزوده را می‌توان به این صورت تعریف کرد که: 

( سایر هزینه‌ +ارزش مواد اولیه + کالای نیمه ساخته) –  ارزش تولید محصولات نهایی  = ارزش افزوده

۲. روش درآمد: این روش، مجموع درآمدهای ایجاد شده از فعالیت‌های اقتصادی در یک کشور است. این درآمدها شامل حقوق و دستمزد، سود شرکت‌ها، درآمد اجاره‌ای است.

۳. روش مخارج: این روش، عبارت است از مجموع هزینه‌های مختلفی که برای تولید کالا و خدمات ایجاد می‌شود. این مخارج شامل مصرف افراد، سرمایه‌گذاری‌ها، مخارج دولت و خالص صادرات (صادرات منهای واردات) است. فرمول محاسبه GDP در این روش به صورت زیر است:

در فرمول فوق: 

«C» مصرف (Consumption): مخارج مصرفی یا هزینه‌هایی که خانوارها برای خرید کالاها و خدمات صرف کرده‌اند.

«I» سرمایه‌گذاری (Investment): سرمایه‌گذاری یا هزینه‌هایی که برای خرید تجهیزات و کالاهای سرمایه‌ای جدید مانند ابزارها، وسایل، ماشین‌آلات و ساختمان‌ها شده است.

 «G» مخارج دولت (Government spending): مخارج دولت یا هزینه‌هایی که دولت برای خرید کالاها و خدمات انجام می‌دهد.

«NX» خالص صادرات (Net Exports): خالص صادرات که برابر است با ارزش صادرات انجام شده منهای ارزش واردات صورت می‌گیرد.

انواع GDP 

GDP اسمی (Nominal GDP): این شاخص با استفاده از قیمت‌های جاری، مقدار تولید کالا و خدمات در اقتصاد را ارزیابی می‌کند . GDP اسمی تحت تأثیر تغییرات قیمت‌ها (تورم یا کاهش قیمت) قرار می‌گیرد و افزایش قیمت‌ها می‌تواند باعث افزایش آن شود حتی اگر سطح تولید تغییری نکند. از آنجا که GDP با قیمت‌های جاری یا به عبارتی قیمت‌های فعلی محاسبه می‌شود، امکان مقایسه دقیق تولید ناخالص داخلی دو دوره زمانی بدون در نظر گرفتن نرخ تورم وجود ندارد. برای دستیابی به GDP با قیمت‌های ثابت، می‌توان از «تعدیل کننده قیمتی» (Deflator) یا «شاخص تورم‌زدایی» (GDP Price Deflator) استفاده کرد. 

GDP حقیقی (Real GDP):  این شاخص با استفاده از قیمت‌های سال پایه، ارزش کالاها و خدمات تولیدی در اقتصاد را محاسبه می‌کند. سال پایه مفهومی است که برای محاسبه تولید ناخالص داخلی حقیقی و مقایسه با سال‌های دیگر از قیمت‌های آن استفاده می‌شود تا تاثیرات تورم مثبت یا منفی حذف شود.

با توجه به اینکه با تغییر قیمت‌ها، GDP حقیقی تغییری نمی‌کند، این شاخص فقط تغییر در مقدار تولید را نشان می‌دهد. بنابراین GDP حقیقی یک شاخصی برای اندازه‌گیری مقدار تولید کالاها و خدمات در اقتصاد است. در نتیجه GDP حقیقی در مقایسه با  GDP اسمی شاخص بهتری برای محاسبه رشد اقتصادی است.

اقتصادان‌ها از قیمت‌های سال پایه به عنوان نقطه مرجعی برای مقایسه تولید ناخالص داخلی در دوره‌های مختلف بهره می‌گیرند. برای به دست آوردن GDP حقیقی از GDP اسمی می‌توان از فرمول زیر استفاده کرد:

 تعدیل کننده قیمتی / (GDP اسمی) = (GDP حقیقی)

با این فرمول، تاثیرات تورم از GDP اسمی حذف شده‌ و ما می‌توانیم تصویر دقیق‌تری از رشد اقتصادی واقعی داشته باشیم. این شاخص به تحلیلگران کمک می‌کند تا تغییرات واقعی در تولیدات اقتصادی را بهتر درک کرده و تصمیمات اقتصادی آگاهانه‌تری بگیرند.

مفهوم تولید ناخالص ملی (GNP) 

تولید ناخالص ملی یا GNP، ارزش کل کالاها و خدمات نهایی تولید شده‌ در یک دوره زمانی مشخص، توسط افراد یک کشور را بدون درنظر گرفتن محل جغرافیایی تولید اندازه‌گیری می‌کند. به طور مثال وقتی یک شهروند ایرانی به طور موقت در کانادا مشغول به کار باشد، این تولید بخشی از GNP ایران محسوب می‌شود. 

روش محاسبه GNP

برای محاسبه GNP، از فرمول زیر استفاده می‌شود:

در این فرمول فوق:

«C» : مصرف کل (Consumption)

«I»: سرمایه‌گذاری (Investment)

«G»: هزینه‌های دولت (Government purchases)

«NX»: خالص صادرات (صادرات منهای واردات) (Net exports)

«NFP»: خالص ورودی درآمد از خارج کشور منهای خالص خروجی درآمد به کشورهای خارجی (درآمد خالص ورودی از خارج از کشور)(Net Factor Payments)

این عوامل تعیین می‌کنند که تولید ناخالص ملی یک کشور چگونه محاسبه می‌شود و چه مقدار است. هر یک از این عناصر می‌تواند به تنهایی تاثیر قابل توجهی بر تولید ناخالص ملی داشته باشد و تغییر در هر کدام از آنها می‌تواند تغییرات مهمی در اقتصاد کلان ایجاد کند.

نقش سرمایه‌گذاری در تولید ناخالص ملی چیست؟

سرمایه‌گذاری (Investment) در زیرساخت‌ها، تجهیزات، تکنولوژی و نیروی انسانی نقش حیاتی در افزایش تولید ناخالص ملی (GNP) یک کشور ایفا می‌کند. سرمایه‌گذاری‌ شرکت‌ها در صنایع مختلف، منجر به افزایش تولید و ارائه خدمات مرتبط می‌شود که در نهایت به رشد تولید ناخالص ملی کمک می‌کند.

تفاوت‌های بین GDP و GNP

ملاک اصلی در شاخص GNP ملیت است ولی در شاخص GDP ملاک سرزمین است. به طور مثال ارزش همه کالاها و خدمات نهایی تولیدی توسط ایرانی‌ها در هر کجای دنیا که باشند در GNP ایران محاسبه می‌شود. ولی در GDP ایران، ارزش کالاها و خدمات نهایی تولید شده‌ در داخل ایران، صرف نظر از اینکه تولید کننده آن ایرانی باشد یا غیر ایرانی محاسبه می‌شود. 

اهمیت تولید ناخالص ملی و داخلی

این دو شاخص هر کدام دارای اهمیت ویژه‌ای در تحلیل‌های اقتصادی هستند:

GDP: ابزاری برای اندازه‌گیری عملکرد اقتصادی داخلی، تحلیل سطح فعالیت‌های اقتصادی، برنامه‌ریزی سیاست‌های اقتصادی است. همچنین افزایش GDP نشان‌دهنده رشد اقتصادی و بهبود رفاه اقتصادی مردم یک کشور است.

GNP: شاخصی برای ارزیابی توان اقتصادی کلی یک کشور، میزان وابستگی به درآمدهای خارجی و تأثیر سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی است. افزایش GNP نشان‌دهنده توان اقتصادی بالا و مشارکت فعال در اقتصاد جهانی است.

تولید ناخالص داخلی (GDP) و تولید ناخالص ملی (GNP) دو شاخص مهم اقتصادی هستند که هر کدام جنبه‌های مختلفی از عملکرد اقتصادی یک کشور را نشان می‌دهند. درک تفاوت‌ها و کاربردهای این دو شاخص می‌تواند به تحلیل دقیق‌تر وضعیت اقتصادی و تصمیم‌گیری‌های آگاهانه‌تر کمک کند. با توجه به این که هر کدام از این شاخص‌ها اطلاعات مفیدی درباره اقتصاد کشور ارائه می‌دهند، ترکیب آن‌ها می‌تواند تصویری جامع‌تر و کامل‌تر از سلامت اقتصادی یک کشور ارائه دهد.

سوالات متداول