با اصطلاحات پرکاربرد بانکی آشنا شوید

در دنیای امروز، اصطلاحات بانکی نقشی کلیدی در آشنایی با خدمات مالی و اقتصادی دارند. بانک‌ها و مؤسسات مالی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ستون‌های اقتصاد هر جامعه شناخته می‌شوند. زندگی روزمره ما به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم با اصطلاحات بانکی نظیر حساب‌های بانکی، نقل و انتقالات مالی، وام‌ها و کارت‌های اعتباری گره خورده است. بهره‌گیری موثر از خدمات بانکی، مستلزم شناخت اصطلاحات بانکی و مفاهیمی است که در حوزه بانکی به‌کار می‌روند.

آشنایی با نهادهای مالی و اصطلاحات بانکی، درک بهتری از ساختار اقتصادی کشور و نحوه عملکرد آن‌ها به ما ارائه می‌دهند. در ادامه، به توضیح برخی از مهم‌ترین مفاهیم در این حوزه می‌پردازیم.

سازمان‌ها و موسسات

بانک مرکزی: بانک مرکزی به‌عنوان بالاترین مرجع بانکی در کشور عمل می‌کند و وظیفه اصلی آن نظارت و تنظیم فعالیت‌های بانکی و مالی است. این نهاد مسئول چاپ پول، کنترل حجم نقدینگی، مدیریت ذخایر ارزی و نگهداری فلزات گران‌بها است. بانک مرکزی همچنین نقش مهمی در سیاست‌گذاری اقتصادی و تضمین پایداری نظام مالی کشور دارد.

بانک‌ها: بانک‌ها نهادهایی رسمی تحت نظارت بانک مرکزی هستند که خدماتی مانند افتتاح حساب، وام‌دهی، انتقال وجه و ارائه تسهیلات مالی را ارائه می‌دهند. این نهادها با اتصال به شبکه‌هایی نظیر شتاب، نقشی کلیدی در تسهیل مبادلات مالی ایفا می‌کنند.

شرکت‌های پرداخت الکترونیک (PSP): این شرکت‌ها واسطه‌ای میان فروشگاه‌ها و شبکه شاپرک بوده و تراکنش‌های الکترونیکی را پردازش می‌کنند. خدمات آن‌ها شامل پردازش تراکنش‌های الکترونیکی و تسهیل پرداخت‌های غیر نقدی است. برای مثال به‌پرداخت ملت و آسان پرداخت نمونه‌هایی از PSP هستند. 

شرکت‌های پرداخت‌یار: پرداخت‌یارها مکمل PSPها بوده و در تراکنش‌های اینترنتی غیر کارتی فعالیت دارند. این شرکت‌ها برای بهبود پرداخت‌های فروشگاه‌های آنلاین خدمات تخصصی ارائه می‌دهند و نقش مهمی در توسعه تجارت الکترونیک ایفا می‌کنند.

تفاوت بانک و موسسه مالی اعتباری

بانک‌ها دامنه فعالیت گسترده‌تری نسبت به موسسات مالی و اعتباری دارند و برای آغاز فعالیت، اساسنامه آن‌ها باید به تایید شورای پول و اعتبار برسد. بانک‌ها مجاز به انجام خدمات مالی متنوع از جمله فعالیت‌های ارزی هستند. اما موسسات مالی و اعتباری دارای اختیارات محدودتری بوده و نیازی به تایید اساسنامه توسط شورای پول و اعتبار ندارند. این مؤسسات تا زمانی که مجوز تبدیل شدن به بانک را دریافت نکنند، اجازه فعالیت‌های ارزی را ندارند. این محدودیت‌ باعث می‌شود که مؤسسات مالی و اعتباری بیشتر برای خدمات محلی و ساده‌تر مورد استفاده قرار گیرند.

انواع حساب‌های بانکی

یکی از اصطلاحات بانکی مهم، انواع حساب‌های بانکی است که در سیستم مالی تعریف شده‌اند. حساب‌های بانکی هرکدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. در ادامه، به بررسی برخی از انواع حساب‌های بانکی می‌پردازیم.

سپرده‌های قرض‌الحسنه

سپرده بانکی قرض‌الحسنه، یکی از انواع حساب‌های بانکی است که بر مبنای اصول بانکداری اسلامی طراحی شده‌ و فاقد بهره است.

سپرده‌ بانکی قرض‌الحسنه جاری: حساب جاری برای مدیریت امور مالی روزمره طراحی شده و امکان صدور چک، برداشت فوری و واریز وجه بدون محدودیت زمانی را فراهم می‌کند. این نوع حساب معمولاً برای انجام تراکنش‌های مکرر و روزانه مناسب است.

سپرده بانکی قرض‌الحسنه پس‌انداز: این حساب برای اهداف خیریه و نیکوکاری طراحی شده و بانک از آن برای اعطای وام‌های قرض‌الحسنه استفاده می‌کند.

سپرده‌های مدت‌دار 

سپرده‌ مدت‌دار نوعی حساب بانکی است که برای یک بازه زمانی مشخص افتتاح می‌شود و بر اساس مدت سپرده‌گذاری، سود به آن تعلق می‌گیرد. این حساب‌ها به دو نوع کوتاه‌مدت و بلندمدت تقسیم می‌شوند.

۱. سپرده کوتاه‌مدت

نوعی حساب بانکی است که به موجودی آن سود تعلق می‌گیرد و در عین حال مشتری می‌تواند بدون هیچ‌گونه محدودیت روزانه، به سپرده خود دسترسی داشته باشد. همچنین سود سپرده کوتاه‌مدت معمولاً کمتر از سود سپرده بلندمدت است.

۲. سپرده بلندمدت

گزینه‌ای مناسب برای افرادی است که قصد دارند سرمایه خود را برای مدت زمان مشخصی در بانک نگهداری کنند و سود بیشتری نسبت به سپرده کوتاه‌مدت دریافت کنند. در این نوع حساب‌ها، بانک اصل و سود سپرده را تضمین کرده و در صورت برداشت زودهنگام، جریمه‌ای تحت عنوان نرخ شکست از سود سپرده کسر می‌شود.

بیشتر بخوانید: انواع حساب بانکی و تفاوت آن‌ها

نقل و انتقال بانکی

یکی از اصطلاحات بانکی مهم، نقل و انتقال بانکی است که پایه‌ای برای انجام معاملات مالی و مدیریت پول محسوب می‌شود. در فرآیند نقل و انتقالات بانکی، شماره حساب و شماره شبا اهمیت ویژه‌ای دارند. شماره حساب برای شناسایی حساب‌ها در تراکنش‌های داخلی و شماره شبا برای انتقالات بین‌المللی و بین بانک‌ها استفاده می‌شود. شماره شبا شامل کد کشور، ارقام کنترلی، کد بانک و شماره حساب است.

کارت به کارت

یکی از سریع‌ترین روش‌ها برای انتقال مبالغ کوچک است. این نوع انتقال از طریق دستگاه‌های خودپرداز (ATM)، اپلیکیشن‌های موبایل یا اینترنت بانک انجام می‌شود و تنها به شماره کارت مقصد نیاز دارد.

سوئیفت (SWIFT)

سوئیفت (SWIFT) یک شبکه بین‌المللی است که برای انتقال پیام‌های مالی بین بانک‌ها و مؤسسات مالی در سراسر جهان استفاده می‌شود. این سیستم، امن و سریع بوده و بیشتر در تراکنش‌های بین‌المللی و تجارت جهانی کاربرد دارد.

سامانه ساتنا 

سامانه ساتنا یک سیستم الکترونیکی برای انتقال آنی وجه‌های بالای ۵۰ میلیون تومان بین بانک‌ها است. افراد می‌توانند به این روش، تا سقف ۲۰۰ میلیون تومان روزانه از طریق اپلیکیشن‌های بانکی یا مراجعه حضوری به بانک انتقال دهند.

سامانه پایا

سامانه پایا سیستمی برای انتقال وجه الکترونیکی است که سقف آن روزانه مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان است. این سامانه با کارمزد ۰.۰۱٪ برای انتقال‌ و پرداخت‌های روزمره مناسب است.

پل

سامانه پل یکی از اصطلاحات بانکی رایج است که برای انتقال سریع مبالغ اندک به کار می‌رود. این سامانه با سرعت بالا و قابلیت انجام آنی تراکنش‌ها، به یکی از ابزارهای محبوب در نقل‌وانتقالات مالی تبدیل شده است.

درگاه‌های بانکی 

شبکه شتاب (شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی)

شبکه شتاب (شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی) سامانه‌ای یکپارچه است که برای تبادل اطلاعات مالی بین بانک‌ها طراحی شده است. این شبکه امکان انجام خدمات بانکی متنوع مانند انتقال وجه، پرداخت قبوض، دریافت موجودی و خرید از پایانه‌های فروش (POS) را از طریق دستگاه‌های خودپرداز، موبایل‌بانک و اینترنت‌بانک فراهم می‌کند.

شاپرک

شاپرک سیستمی برای انجام تراکنش‌های مالی از طریق دستگاه‌های کارت‌خوان (پوز) است. این سیستم علاوه بر پرداخت، خدماتی مانند پرداخت قبض و خرید شارژ را نیز ارائه می‌دهد.

درگاه پرداخت مستقیم (IPG)

درگاه پرداخت مستقیم امکان تراکنش‌های آنلاین با کارت‌های عضو شبکه شتاب را فراهم می‌کند. این روش برای وب‌سایت‌های دارای نماد اعتماد الکترونیکی مناسب بوده و بدون کارمزد برای دریافت هزینه کالا یا خدمات استفاده می‌شود.

پایانه فروش (Point of Sale – POS)

پایانه فروش یا کارتخوان دستگاهی است که امکان پرداخت با کارت بانکی را فراهم می‌کند. این دستگاه از طریق اتصال به شبکه بانکی تراکنش‌ها را پردازش می‌کند.

کارت‌های بانکی

کارت‌های بانکی یکی از پرکاربردترین اصطلاحات بانکی هستند که به‌عنوان جایگزین پول نقد، امکان انجام تراکنش‌های مالی و خریدهای آنلاین و حضوری را فراهم می‌کنند.  بانک‌ها با صدور انواع کارت‌های بانکی، نیازهای مختلف مشتریان را در حوزه خدمات بانکی پوشش می‌دهند.

کارت نقدی (Debit Card)

این کارت‌ها به حساب بانکی فرد متصل هستند و امکان انجام خدمات بانکی مختلف را فراهم می‌کنند. دارندگان کارت می‌توانند از آن برای خریدهای حضوری و اینترنتی، جابه‌جایی وجه و پرداخت‌های الکترونیکی به‌صورت غیرحضوری و در هر زمان استفاده کنند. کارت‌های نقدی (Debit Card) به دو نوع تقسیم می‌شوند: کارت استاندارد (Standard) و کارت پیش‌پرداخت (Prepaid Card).

کارت اعتباری (Credit Card)

این کارت به دارنده اجازه می‌دهد تا در چارچوب اعتبار مشخصی خرید کرده و مبلغ را در آینده تسویه کند. به‌نوعی، کارت اعتباری مانند یک وام کوتاه‌مدت عمل می‌کند و صدور آن معمولاً مستلزم ارائه مدارک مالی است.

کارت‌های پیش‌پرداخت (Prepaid Card)

این کارت‌ها معمولاً دارای موجودی از پیش تعیین‌شده هستند و تا سقف همان مبلغ قابل استفاده‌اند. معمولاً برای خریدهای مشخص یا به‌عنوان کارت هدیه کاربرد دارد.

• کارت هدیه (Gift Card): کارت‌های هدیه بی‌نام صادر می‌شوند و تا سقف موجودی قابل استفاده هستند. این کارت‌ها معمولا برای خرید از فروشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

مفید کارت

مفید کارت، یک کارت بانکی متصل به حساب کاربران در کارگزاری مفید است که به افراد امکان می‌دهد موجودی قابل برداشت خود را به‌صورت لحظه‌ای از سامانه‌های معاملاتی دریافت کنند. مفید کارت مشابه سایر کارت‌های بانکی برای خرید، برداشت وجه و انجام تراکنش‌های آنلاین قابل استفاده است. سقف انتقال وجه روزانه مفید کارت نیز طبق قوانین شبکه بانکی تعیین می‌شود.

انواع چک

در میان اصطلاحات بانکی، چک به‌عنوان یک ابزار مالی شناخته می‌شود که به دارنده حساب بانکی این امکان را می‌دهد تا مبلغی مشخص را در تاریخی معین به فرد یا حساب دیگری منتقل کند. 

لاشه چک: چکی که وجه آن پرداخت شده یا به عنوان ضمانت ارائه شده است و پس از اتمام تعهد بازگردانده می‌شود، لاشه چک نام دارد.

چک تضمین شده: چکی که بانک برای مشتریان خاص خود صادر می‌کند و وجه آن توسط بانک تضمین می‌شود. دارنده این چک می‌تواند مطمئن باشد که مبلغ آن حتی در صورت نبود موجودی کافی در حساب، پرداخت خواهد شد.

چک بین بانکی یا رمزدار: این نوع چک به منظور انتقال وجوه بین بانک‌ها صادر می‌شود. وجه چک به محض صدور از حساب فرد برداشت و به حساب مقصد منتقل می‌گردد.

چک روز: به چکی اطلاق می‌شود که در اولین روز کاری پس از تاریخ صدور، قابل نقد کردن است. این نوع چک معمولاً برای معاملات کوتاه‌مدت یا تراکنش‌هایی که نیاز به تسویه سریع دارند، استفاده می‌شود. 

سفته: یکی دیگر از اصطلاحات بانکی پرکاربرد، سفته است. سفته سندی مالی است که بر اساس آن صادرکننده تعهد می‌کند مبلغ معینی را به شخصی مشخص یا به حسابی خاص در زمان تعیین‌شده پرداخت کند. این سند اغلب همراه با قراردادها یا توافق‌نامه‌ها ارائه می‌شود.

برات: یکی دیگر از اصطلاحات بانکی رایج، برات است. برات سندی است که طلبکار برای بدهکار صادر می‌کند و بدهکار موظف است مبلغ مشخصی را در تاریخ تعیین‌شده به طلبکار یا شخص دیگری که تعیین شده، بپردازد. این سند برای مدیریت بدهی و طلب در سیستم مالی به کار می‌رود.

برخی دیگر از اصطلاحات بانکی

ضمانت‌نامه بانکی (Bank Guarantee)

ضمانت‌نامه بانکی سندی مالی است که بانک طی آن متعهد می‌شود در صورت ناتوانی متعهد در انجام تعهدات خود، مبلغ تضمین‌شده را به ذی‌نفع پرداخت کند. این اسناد مالی مختص شخص یا سازمان ذکرشده در ضمانت‌نامه هستند و امکان انتقال آن به فرد دیگری وجود ندارد.

وثیقه (Collateral)

وثیقه دارایی‌ای است که وام‌گیرنده به‌عنوان ضمانت برای وام ارائه می‌کند. در صورت عدم بازپرداخت، وام‌دهنده می‌تواند وثیقه را ضبط و برای جبران بدهی به فروش برساند. وثیقه شامل املاک یا سپرده‌های بانکی است و به کاهش ریسک وام‌دهی کمک می‌کند.

مضاربه

یکی دیگر از اصطلاحات بانکی پرکاربرد، مضاربه است. مضاربه نوعی قرارداد است که بین صاحب سرمایه (یا بانک) و شخص عامل منعقد می‌شود. در این قرارداد، عامل با سرمایه‌گذاری در تجارت، سود به دست آمده را طبق توافق‌نامه با صاحب سرمایه تقسیم می‌کند. شرط اصلی مضاربه، پذیرش ریسک سرمایه‌گذاری توسط صاحب سرمایه و عدم تعهد عامل به بازپرداخت آن است. این نوع از اصطلاحات بانکی به‌ویژه در بانکداری اسلامی اهمیت ویژه‌ای دارد.

ضمانت مالی (Bail)

ضمانت مالی، شامل مبلغ یا دارایی غیرمنقولی است که به‌عنوان تضمین برای اجرای یک تعهد یا شرط، نزد دادگاه یا طرف قرارداد سپرده می‌شود. این واژه به‌معنای «اعتمادپذیری» و «محکم‌کاری» است.

آشنایی با اصطلاحات بانکی و درک مفاهیم مرتبط با آن، شما را قادر می‌سازد تا از خدمات بانکی بهتر استفاده کنید و تصمیمات مالی آگاهانه‌تری بگیرید. ابزارها و خدمات متنوع بانکی، از حساب‌های بانکی تا وام‌ها و ضمانت‌نامه‌ها، نقش حیاتی در مدیریت مالی و توسعه اقتصادی شما ایفا می‌کنند.

سوالات متداول