کالای پست (Inferior Goods) چیست؟

کالای پست یا کم‌ارزش (Inferior Goods)، به کالاهایی اطلاق می‌شود که با افزایش درآمد مصرف‌کنندگان، تقاضا برای آن‌ها کاهش پیدا می‌کند. این مفهوم به‌طور خاص در تحلیل رفتار مصرف‌کنندگان و تقاضای کالاها کاربرد دارد و به شناخت بهتر از تأثیرات درآمد افراد بر تصمیمات خرید آن‌ها کمک می‌کند. برخلاف کالاهای عادی که با افزایش درآمد، تقاضای آن‌ها افزایش می‌یابد، کالای پست رفتاری معکوس نسبت به تغییرات درآمدی دارد. 

در ادامه، به مفهوم کالای پست، ویژگی‌ها، تفاوت آن با سایر کالاها، مثال‌های رایج در زندگی روزمره و اهمیت آن در اقتصاد می‌پردازیم.

مفهوم کالای پست

کالاهای پست به محصولاتی اطلاق می‌شود که در زمان کاهش درآمد، تقاضا برای آن‌ها افزایش می‌یابد و برعکس، با افزایش درآمد، مردم به سمت کالاهای جایگزین و با کیفیت‌تر می‌روند. این کالاها بیشتر توسط افرادی انتخاب می‌شوند که در وضعیت اقتصادی مطلوبی نیستند یا به دنبال گزینه‌های مقرون‌به‌صرفه‌تر می‌گردند. به‌عنوان نمونه، افرادی که درآمد کمتری دارند، ممکن است برای کاهش هزینه‌ها به مصرف غذاهای ارزان‌قیمت‌تر مانند نان سفید و محصولات کنسروی روی آورند. 

ویژگی‌ کالاهای پست

کالای پست دارای ویژگی‌های خاص است که آن‌ را از سایر کالاها متمایز می‌کند و موجب تغییر رفتار مصرف‌کنندگان در شرایط اقتصادی مختلف می‌شود:

۱. ارتباط معکوس با درآمد: مهم‌ترین ویژگی کالای پست این است که تقاضای آن با درآمد افراد رابطه‌ای معکوس دارد. این کالاها زمانی مورد استقبال قرار می‌گیرند که درآمد افراد کمتر باشد. با افزایش درآمد، مصرف‌کنندگان به سمت کالاهای جایگزین و با کیفیت‌تر روی می‌آورند.

۲. قیمت پایین و دسترسی آسان: کالاهای پست معمولاً به دلیل هزینه پایین و در دسترس بودن، برای افراد با درآمد پایین جذاب هستند و نیازهای اولیه زندگی را برآورده می‌کنند.

۳. کیفیت نسبتاً پایین‌تر: کالای پست اغلب نسبت به جایگزین‌های گران‌قیمت، کیفیت پایین‌تری دارد. این امر باعث می‌شود افراد با درآمد بالاتر، تمایل کمتری به خرید آن‌ها داشته باشند و به محصولات با کیفیت بالاتر روی آورند.

۴. افزایش تقاضا در شرایط رکود اقتصادی: کالاهای پست در شرایط رکود اقتصادی و کاهش درآمد خانوارها مورد تقاضای بیشتری قرار می‌گیرند. این رفتار مصرفی نشان‌دهنده تلاش افراد برای کنترل هزینه‌های خود و حفظ استانداردهای پایه زندگی در شرایط محدود اقتصادی است.

انواع دیگر کالاها

در علم اقتصاد، کالاها به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هر یک بر اساس رفتار مصرف‌کننده نسبت به قیمت، درآمد و نیازهای روزمره طبقه‌بندی شده‌اند. علاوه بر کالای پست، انواع دیگری از کالاها نیز وجود دارند که نقش و تاثیرات خاصی بر رفتار اقتصادی افراد و شرایط بازار دارند. 

کالاهای عادی (Normal Goods)
کالاهای عادی (ضروری) به کالاهایی گفته می‌شود که تقاضا برای آن‌ها با افزایش درآمد مصرف‌کنندگان بیشتر می‌شود و برعکس، با کاهش درآمد، تقاضا برای آن‌ها کاهش می‌یابد. این کالاها شامل اقلامی است که برای نیازهای روزمره ضروری هستند، مانند میوه و سبزیجات، پوشاک روزمره و لوازم خانگی مانند یخچال. کالاهای عادی در مقایسه با کالاهای پست، وابستگی مستقیمی به سطح درآمد دارند و معمولاً بخش وسیعی از سبد مصرفی افراد را تشکیل می‌دهند.

کالاهای لوکس (Luxury Goods)
کالاهای لوکس نوعی از کالاها هستند که با افزایش درآمد، تقاضا برای آن‌ها به شکل چشمگیری بالا می‌رود، اما با کاهش درآمد، خرید آن‌ها کاهش یافته یا حتی متوقف می‌شود. کالاهای لوکس معمولاً به نیازهای اساسی زندگی مربوط نمی‌شوند و خرید آن‌ها نشان‌دهنده وضعیت اقتصادی بالاتر و تمایل به مصرف اقلام باکیفیت و خاص‌تر است. جواهرات، خودروهای گران‌قیمت، لوازم خانگی پیشرفته و خدمات اختصاصی مانند نظافت از نمونه‌های کالاهای لوکس به شمار می‌آیند. برخلاف کالاهای عادی، کالاهای لوکس به دلیل قیمت بالا و جذابیت خاص خود، اغلب نشان‌دهنده توان مالی بالای مصرف‌کنندگان هستند و تنها در شرایط اقتصادی مطلوب و افزایش درآمد مورد تقاضا قرار می‌گیرند.

کالای گیفن (Giffen Goods)

اصطلاح “کالای گیفن” که به نام اقتصاددان اسکاتلندی، سر رابرت گیفن (Robert Giffen)، نام‌گذاری شده است. گیفن به کالاهایی اشاره دارد که تقاضا برای آن‌ها حتی با افزایش قیمت نیز بیشتر می‌شود، چرا که جایگزین محدودی دارند. به طور مثال برنج، یکی از کالاهای گیفن محسوب می‌شود. در واقع مصرف‌کنندگان ناچار به خرید این کالای اساسی هستند و حتی در صورت گران‌تر شدن، همچنان به خرید آن ادامه می‌دهند. کالاهای معمولی با افزایش قیمت، کاهش تقاضا را تجربه می‌کنند، اما کالاهای گیفن با افزایش قیمت، همچنان تقاضای زیادی دارند.

تفاوت کالای پست با کالای گیفن

در حالی که کالاهای پست و گیفن ممکن است از نظر ظاهری شباهت‌هایی داشته باشند و هر دو نوعی رفتار غیرمعمول نسبت به تقاضا نشان دهند، تفاوت‌های اساسی میان این دو دسته وجود دارد:

• اثر درآمدی و تقاضا: کالای پست با افزایش درآمد کاهش تقاضا را تجربه می‌کند، زیرا افراد به سراغ کالاهای جایگزین و با کیفیت‌تر می‌روند. اما کالای گیفن با افزایش قیمت، همچنان تقاضای بالایی دارد. این افزایش تقاضا به دلیل نبود گزینه‌های جایگزین و محدودیت‌های اقتصادی است.
• نوع مصرف: کالای گیفن معمولاً در دسته کالاهای ضروری و اساسی قرار دارد که مردم حتی با افزایش قیمت، مجبور به خرید آن هستند، اما کالای پست اغلب کالایی است که با قیمت پایین و کیفیت محدود در دسترس قرار دارد و در صورت افزایش درآمد، به راحتی کنار گذاشته می‌شود.

بیشتر بخوانید: عرضه و تقاضا چیست؟

مثال‌هایی از کالاهای پست در زندگی روزمره

نان سفید و غذاهای ارزان‌قیمت: نان سفید در بسیاری از کشورها به عنوان کالای پست شناخته می‌شود. این محصول ارزان‌قیمت است و در بسیاری از خانوارها مصرف بالایی دارد، اما با افزایش درآمد، افراد به سمت نان‌های سالم‌تر و غلات کامل روی می‌آورند.

حمل‌ونقل عمومی: معمولا وسایل حمل‌ونقل عمومی مانند اتوبوس یا مترو به عنوان کالای پست در نظر گرفته می‌شوند. هنگامی که درآمد افزایش می‌یابد، افراد ترجیح می‌دهند از خودروهای شخصی یا تاکسی استفاده کنند.

غذاهای نیمه‌آماده و کنسروها: در بسیاری از موارد، غذاهای نیمه‌آماده و کنسروها، کالاهای پست محسوب می‌شوند. این غذاها به دلیل قیمت پایین‌تر و دسترسی سریع‌تر، مورد استفاده افرادی با درآمد محدود قرار می‌گیرند، اما با افزایش درآمد، تمایل افراد به خرید غذاهای تازه و سالم بیشتر می‌شود.

پوشاک ارزان‌قیمت: برخی از پوشاک‌ ارزان که به دلیل قیمت مناسب مورد توجه قرار می‌گیرند، در دسته کالاهای پست قرار دارند. با افزایش درآمد، افراد تمایل دارند به سراغ برندهای معتبر و پوشاک باکیفیت‌تر بروند.

اهمیت کالاهای پست در اقتصاد

کالای پست در تحلیل‌های اقتصادی و بررسی رفتار مصرف‌کنندگان نقش قابل‌توجهی دارند. این کالاها به عنوان شاخصی برای سنجش تغییرات درآمدی و اقتصادی به کار می‌روند و نشان‌دهنده نحوه پاسخگویی مصرف‌کنندگان به نوسانات درآمدی هستند. تحلیلگران اقتصادی با بررسی تقاضای کالاهای پست، می‌توانند به ارزیابی وضعیت اقتصادی جامعه و قدرت خرید مصرف‌کنندگان بپردازند. در شرایط اقتصادی دشوار و تورم، افزایش تقاضا برای کالاهای پست نشان‌دهنده کاهش قدرت خرید افراد و تغییر رفتار مصرفی آن‌هاست.

مفهوم کالای پست به ما نشان می‌دهد که چگونه تغییرات در سطح درآمد، رفتار مصرفی افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و چرا برخی کالاها با بهبود وضعیت مالی کنار گذاشته می‌شوند. این کالاها که اغلب به دلیل قیمت پایین و دسترسی آسان انتخاب می‌شوند، در شرایط خاص اقتصادی به گزینه‌های مطلوبی تبدیل می‌شوند. به طور کلی، کالاهای پست، به دلیل رفتار تقاضایی خاص خود، نقشی مهم در تحلیل‌های اقتصادی و بررسی وضعیت اقتصادی جوامع دارند.

سوالات متداول