نرخ بازگشت داخلی (IRR) چیست؟

نرخ بازگشت داخلی (Internal Rate of Return – IRR) یکی از ابزارهای مهم در تحلیل‌های مالی و اقتصادی است که برای ارزیابی سودآوری پروژه‌های سرمایه‌گذاری و تصمیم‌گیری در مورد انتخاب پروژه‌ها استفاده می‌شود. این نرخ به سرمایه‌گذاران نشان می‌دهد که چه میزان بازدهی می‌توانند از یک پروژه انتظار داشته باشند و آیا سرمایه‌گذاری در آن پروژه منطقی است یا خیر. در این مطلب، به بررسی کامل مفهوم IRR، نحوه محاسبه آن، کاربردها و تفاوت‌های آن با سایر معیارهای ارزیابی پروژه‌ها می‌پردازیم.

نرخ بازگشت داخلی (IRR)

ارزش خالص فعلی (Net Present Value – NPV) تفاوت بین ارزش فعلی جریان‌های نقدی ورودی (درآمدها) و ارزش فعلی جریان‌های نقدی خروجی (هزینه‌ها) را محاسبه می‌کند. IRR نرخی است که در آن NPV پروژه به صفر می‌رسد. به این معنا که جریان‌های نقدی ورودی و خروجی در طول دوره سرمایه‌گذاری با یکدیگر برابر می‌شوند و بازدهی پروژه به صورت درصدی محاسبه می‌شود. برای سنجش سودآوری یا زیان‌ده بودن یک پروژه، IRR با نرخ‌های متفاوتی از جمله نرخ بهره و نرخ تورم سنجیده می‌شود. 

دلیل استفاده از کلمه «داخلی» این است که در محاسبه آن تأثیرات محیطی در نظر گرفته نمی‌شود.

اهمیت نرخ بازگشت داخلی

IRR به عنوان یکی از شاخص‌های کلیدی در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری شناخته می‌شود. این شاخص به دلیل سادگی و قابلیت تفسیر آسان، مورد توجه بسیاری از سرمایه‌گذاران و تحلیل‌گران مالی قرار گرفته است. IRR در شرایط عدم قطعیت به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا با مقایسه بازدهی پیش‌بینی‌شده پروژه‌ها، بهترین تصمیم ممکن را اتخاذ کنند. در واقع، IRR به عنوان یک معیار مستقل و قابل‌اعتماد عمل می‌کند که می‌تواند سرمایه‌گذاران را در انتخاب پروژه‌هایی با ریسک کمتر و بازدهی بالاتر هدایت کند. 

«عدم قطعیت» به شرایطی اشاره دارد که آینده پروژه‌ها یا سرمایه‌گذاری‌ها نامشخص است و عوامل متعددی می‌توانند نتایج را تحت تاثیر قرار دهند. این عدم قطعیت ممکن است ناشی از تغییرات بازار، نوسانات اقتصادی، تغییرات قوانین و مقررات، یا سایر عوامل غیرقابل پیش‌بینی باشد.

نحوه محاسبه نرخ بازگشت داخلی

IRR معمولاً آزمایشی محاسبه می‌شود تا زمانی که NPV پروژه برابر با صفر شود. فرمول کلی برای محاسبه NPV به صورت زیر است:  

به عبارتی ارزش خالص فعلی (NPV) برابر است با مجموع تمام جریان‌های نقدی آتی که با نرخ تنزیل محاسبه شده‌اند، منهای مقدار سرمایه‌گذاری اولیه. نرخ بازگشت داخلی (IRR) نیز به عنوان نرخ تنزیلی تعریف می‌شود که NPV جریان‌های نقدی آتی یک سرمایه‌گذاری را به صفر می‌رساند. همچنین سرمایه‌گذاری اولیه همیشه منفی است زیرا نشان‌دهنده خروج پول است.

هر جریان نقدی بعدی با توجه به برآوردهای پروژه ممکن است مثبت یا منفی باشد. برای محاسبه IRR، از روش‌ آزمون و خطا استفاده می‌شود. همچنین نرم‌افزارهای مالی و محاسباتی مانند Excel نیز امکان محاسبه IRR را فراهم می‌کنند.

کاربردهای نرخ بازگشت داخلی

 IRR برای مقایسه سودآوری پروژه‌های جدید و گسترش پروژه‌های فعلی استفاده می‌شود. مثلاً یک شرکت انرژی می‌تواند با استفاده از IRR تصمیم بگیرد که آیا یک نیروگاه جدید بسازد یا نیروگاه فعلی را توسعه دهد. اگرچه هر دو پروژه می‌توانند سودآور باشند، IRR کمک می‌کند تا منطقی‌ترین تصمیم گرفته شود. از آنجا که IRR یک نرخ ثابت است و نرخ‌های تنزیل متغیر را در نظر نمی‌گیرد، برای پروژه‌های بلندمدت با نرخ‌های تنزیل متغیر مناسب نیست.

مقایسه نرخ بازگشت داخلی (IRR) با سایر معیارهای ارزیابی پروژه‌ها

نرخ بازگشت داخلی (IRR) در مقایسه با نرخ بازگشت سرمایه (ROI)

شرکت‌ها و تحلیل‌گران هنگام تصمیم‌گیری در مورد بودجه‌بندی سرمایه‌، ممکن است به نرخ بازگشت سرمایه (ROI) توجه کنند. ROI نشان می‌دهد که یک سرمایه‌گذاری از ابتدا تا انتها چقدر سودآور بوده است، اما این معیار به صورت سالانه محاسبه نمی‌شود. در مقابل، IRR نرخ رشد سالانه سرمایه‌گذاری را مشخص می‌کند. در بازه‌های زمانی یک‌ساله، ROI و IRR معمولاً مشابه هستند، اما در دوره‌های طولانی‌تر تفاوت‌های بیشتری بین آن‌ها دیده می‌شود.

ROI یک معیار ساده است که میزان سودآوری یک سرمایه‌گذاری را نسبت به هزینه‌های اولیه آن نشان می‌دهد. این شاخص به شما کمک می‌کند تا کل سود حاصل از یک سرمایه‌گذاری را در مقایسه با سرمایه‌گذاری اولیه ارزیابی کنید. اما IRR به شما نشان می‌دهد که جریان‌های نقدی آینده یک سرمایه‌گذاری چقدر سودآور خواهند بود. همچنین نرخ بازگشت داخلی اطلاعات دقیق‌تری ارائه می‌دهد زیرا تاثیرات زمانی و جریان‌های نقدی آتی مختلف را نیز در نظر می‌گیرد.

نرخ بازگشت داخلی (IRR) در مقایسه با ارزش  خالص فعلی (NPV)

IRR نرخ بهره‌ای را تعیین می‌کند که در آن NPV به صفر می‌رسد، NPV میزان ارزش فعلی پولی را که یک پروژه تولید می‌کند، نشان می‌دهد. به طور کلی، IRR زمانی مفید است که نیاز به مقایسه چندین پروژه باشد یا تعیین نرخ تنزیل دقیق دشوار باشد. از سوی دیگر، NPV در شرایطی که جریان‌های نقدی آتی جهت‌های مختلفی دارند یا چندین نرخ تنزیل وجود دارد، نتایج دقیق‌تر و کاربردی‌تری ارائه می‌دهد.

نرخ بازگشت داخلی چندگانه 

نرخ بازگشت داخلی چندگانه (MIRR) زمانی رخ می‌دهد که یک پروژه یا سرمایه‌گذاری جریان‌های نقدی آتی متغیری دارد، یعنی در برخی دوره‌ها جریان نقدی مثبت و در برخی دیگر منفی است. در چنین شرایطی، ممکن است محاسبه IRR به جای یک نرخ بازده واحد، چندین نرخ مختلف را نشان دهد. در نتیجه جریان‌های نقدی آتی مثبت و منفی به صورت جداگانه مورد بررسی قرار می‌گیرند و برای هر دسته یک (IRR) محاسبه می‌شود. سپس این نرخ‌ها با یکدیگر ترکیب می‌شوند تا به یک نرخ بازگشت داخلی چندگانه برسیم.

مزایا و معایب نرخ بازگشت داخلی

مزایا:

 ساده‌سازی تصمیم‌گیری: IRR به سرمایه‌گذاران یک نرخ سود مشخص ارائه می‌دهد که به سادگی قابل مقایسه با نرخ‌های دیگر است.

ارزیابی سریع: IRR به طور مستقیم سودآوری یک پروژه را ارزیابی می‌کند و نیازی به تحلیل‌های پیچیده مالی نیست.

معایب:

فرضیات پیچیده: محاسبه IRR نیازمند فرضیاتی است که ممکن است در دنیای واقعی نادرست باشند، مانند جریان‌های نقدی ثابت و بدون تغییر.

عدم توجه به مقیاس پروژه: IRR مقیاس پروژه را در نظر نمی‌گیرد. به عنوان مثال، یک پروژه کوچک با IRR بالا ممکن است کمتر از یک پروژه بزرگ با IRR پایین‌تر سودآور باشد.

مشکلات در پروژه‌های با جریان نقدی نامتعارف: در پروژه‌هایی که جریان‌های نقدی آتی متغیر و نامنظم دارند، محاسبه IRR ممکن است نتایج گمراه‌کننده‌ای به همراه داشته باشد.

محدودیت‌های نرخ بازگشت داخلی

نرخ بازگشت داخلی علی‌رغم مزایای فراوان، دارای محدودیت‌هایی نیز می‌باشد:

۱. چندگانه بودن IRR: در برخی موارد، ممکن است یک پروژه بیش از یک نرخ IRR داشته باشد که این امر تصمیم‌گیری را پیچیده می‌کند.

۲. وابستگی به سایر معیارها: IRR به تنهایی نمی‌تواند تمام جوانب مالی یک پروژه را در نظر بگیرد و باید در کنار سایر معیارها مانند NPV استفاده شود.

۳. وابستگی به جریان‌های نقدی: IRR به شدت به پیش‌بینی جریان‌های نقدی آتی وابسته است و در صورت تغییرات غیرمنتظره در این جریان‌ها، ممکن است دقت IRR کاهش یابد.

نرخ بازگشت داخلی (IRR) به عنوان یکی از معیارهای کلیدی در ارزیابی پروژه‌های سرمایه‌گذاری، نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های مالی ایفا می‌کند. با این حال، استفاده از IRR باید با دقت و با در نظر گرفتن محدودیت‌های آن صورت گیرد. ترکیب IRR با سایر معیارهای مالی مانند NPV و ROI می‌تواند به سرمایه‌گذاران در اتخاذ تصمیمات بهتر و دقیق‌تر کمک کند. به همین دلیل، آشنایی دقیق با مفهوم IRR و نحوه استفاده از آن در پروژه‌های سرمایه‌گذاری از اهمیت زیادی برخوردار است.

سوالات متداول