تاریخچه پیدایش بورس در جهان

تاریخچه پیدایش واژه بورس در جهان به قرن پانزدهم میلادی باز می‌گردد. در آن زمان، بازرگانان و کسبه‌ شهری در شمال غربی بلژیک، در مقابل خانه‌ بزرگ‌زاده‌ای به نام «واندِر بورس» جمع می‌شدند و به خریدوفروش کالاهای خود براساس حراج می‌پرداختند.

فلسفه کلیدی شکل‌گیری بازار بورس در جهان، تجمیع سرمایه و تأمین مالی شرکت‌ها و پروژه‌های آن‌ها در قالب یک سامانه بازار منسجم، قانونمند، پیوسته و شفاف است. مبنای اساسی تشکیل این بازارها همان مفهوم اولیه و ساده شراکت، تقسیم سود و زیان احتمالی میان شرکا است. بورس با تجمیع سرمایه‌های جزئی و پراکنده، سرمایه‌گذاری‌های مهم و کلان را میسر می‌سازد و تأثیرات بسزایی بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی جامعه و پیشرفت صنایع و آبادانی کشور می‌گذارد و درعین‌حال سود و منافع برای سهامداران ایجاد می‌کند.

آنچه در این مطلب می‌خوانیم:

• پیشینه تاریخی واژه بورس
• تاریخچه بورس در جهان- اولین‌های فروش سهام در بورس
• تاریخچه بورس در جهان- اولین بورس جهان در آمستردام
• تاریخچه بورس در ایران
• سوالات متداول

پیشینه‌ تاریخی واژه بورس

به اعتقاد اغلب کارشناسان، تاریخچه پیدایش واژه بورس در جهان هم به قرن پانزدهم میلادی بازمی‌گردد. در آن زمان، بازرگانان و کسبه‌ شهری به نام بورُوژ (Bruges) در شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام تِربورس (TerBeurze) در مقابل خانه‌ بزرگ‌زاده‌ای به نام «واندِر بورس» جمع می‌شدند و به خریدوفروش کالاهای خود بر اساس حراج می‌پرداختند. از آن تاریخ به بعد مکان‌هایی که مردم در آنجا به حراج کالا مبادرت می‌کردند و به‌تدریج شکل توسعه‌یافته‌تر و مسقف به خود گرفت، به بورس می‌گفتند.

نخستین مرکز معاملات بورس در جهان – ساختمان تاریخی بورس در بلژیک

در آن زمان، این مکان‌ها از نظم و انضباط خاصی برخوردار نبود و هر کسی می‌توانست در آنجا فعالیت‌ کند. اما به مرور زمان و رفته‌رفته، نظم و انضباط خاصی در این مکان‌ها حاکم شد. به نحوی که پس از مدتی، فقط بازرگانان، صرافان و دلالان بودند که اجازه داشتند در این مکان‌ها خریدوفروش کنند. درگذر زمان، تالارهای مسقف بورس شکل گرفت و بازرگانان که تا پیش از آن، در هوای آزاد خریدوفروش می‌کردند، برای خریدوفروش به این تالارها می‌رفتند. در بسیاری از منابع علمی و تاریخی، زمان آغاز به کار تالارهای مسقف بورس را به‌عنوان تاریخ رسمی تأسیس بورس در دنیا معرفی می‌کنند. اگر چه همان‌طور که گفتیم، پیشینه آن به قبل‌ از آن تاریخ و به قرن پانزدهم میلادی در بلژیک برمی‌گردد.

تاریخچه بورس در جهان: اولین های فروش سهام در بورس

در زمان‌های گذشته، بازرگانان همواره به دنبال آن بودند تا ضرر و زیان‌های احتمالی ناشی از تجارت خود را کاهش دهند. شراکت، راهی بود که می‌توانست ریسک کسب‌وکار آن‌ها را کاهش دهد. چون با شریک شدن چندین فرد در یک کسب‌وکار، سود و زیان‌های احتمالی آن کسب‌وکار بین شرکا تقسیم می‌شد. این تجربه، به‌تدریج به تشکیل شرکت‌های سهامی منجر شد.

در این شرکت‌ها، هر یک از شرکا به نسبت سهمی که در شرکت داشت، در منافع یا ضررهای احتمالی شرکت سهیم می‌شد. اولین شرکت سهامی با نام ماسکوِی (Muscovy) در سال ۱۵۵۳ میلادی، با مشارکت عده‌ای از تجار در روسیه ایجاد شد. گسترش مبادلات تجاری در جهان، نیاز به ‌سرمایه‌های بیشتر و شرکای بیشتری را آشکار کرد. پیدا کردن شرکای متعدد برای سرمایه‌گذاری در یک کسب‌وکار، به مراکزی نیاز داشت که بتواند در واقع‌بین دارندگان سرمایه و متقاضیان سرمایه، ارتباط برقرار کند. این مراکز، به نام «بورس» معروف شدند. شرکت‌ها با فروش سهام خود در بورس، در واقع سرمایه‌گذاران و شرکای بیشتری را برای مشارکت در کسب‌وکار خود، پیدا می‌کردند.

تصویری از مرکز معاملات بورس آمستردام

تاریخچه بورس در جهان: اولین بورس جهان در آمستردام

اولین بورس اوراق بهادار جهان در اوایل قرن هفدهم میلادی در شهر «آمستردام» هلند تشکیل شد. همچنین کمپانی هند شرقی، اولین شرکتی بود که سهام خود را در آن عرضه کرد. فعالیت‌های مرتبط با بورس در شهر لندن از اوایل قرن هجدهم میلادی و در قهوه‌خانه‌ها شروع شد. این فعالیت‌ها در سال ۱۷۷۳ میلادی و با خرید ساختمان مستقل توسط معامله‌گران وارد فصل جدیدی شد. درنهایت در سوم مارس سال ۱۸۰۱ میلادی، بورس لندن فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. اما بورس نیویورک به‌عنوان سومین بورس بزرگ در گستره تاریخ، فعالیت خود را در ۱۷ می ۱۷۹۲ آغاز کرد. ۲۴ کارگزار بازار سهام در خیابان وال‌استریت نیویورک و زیر درخت نارون بزرگی دورهم جمع شدند و توافق‌نامه‌ای را امضا کردند. آن‌ها در هشت مارس ۱۸۱۷ با تنظیم اساسنامه شروع به کار بورس نیویورک را رسمیت بخشیدند.

در حال حاضر بازار بورس نیویورک، بزرگترین بازار بورس، از نظر میزان معاملات و ارزش بازار سرمایه در جهان است. با شروع فعالیت بورس‌های بزرگ جهان، به‌تدریج سایر کشورها نیز دارای بورس شدند. تا آنجا که امروز کمتر کشوری را می‌توان یافت که بورس نداشته باشد.

تاریخچه بورس در ایران

تاریخچه شکل‌گیری بورس در ایران به سال ۱۳۱۵ شمسی برمی‌گردد. در آن زمان، دولت از یک کارشناس خارجی به نام لوترفولد درخواست کرد تا تحقیقات لازم را برای ایجاد بازار بورس در ایران انجام دهد. وی پس از بررسی‌های لازم، طرح تأسیس بورس و اساسنامه قانونی آن را تهیه کرد. در همین دوره، بانک ملی ایران نیز پژوهش‌هایی در این زمینه انجام داد. اما به دلیل وقوع جنگ جهانی دوم و پیامدهای ناشی از آن، این طرح متوقف شد.

در سال ۱۳۳۳، مسئولیت راه‌اندازی بورس اوراق بهادار به بانک مرکزی، وزارت بازرگانی و اتاق بازرگانی و صنایع و معادن واگذار شد. پس از ۱۲ سال تحقیق و بررسی، در نهایت قانون تشکیل بورس اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۴۵ به مجلس ارائه و در اردیبهشت ۱۳۴۶ به تصویب رسید. 

دوره‌های فعالیت بورس اوراق بهادار در ایران

دوره نخست (۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ – پیش از انقلاب)
بورس تهران با عرضه سهام بانک صنعت و معدن آغاز شد و تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده از ۶ به ۱۰۵ شرکت افزایش یافت.

دوره دوم (۱۳۵۸ تا ۱۳۶۷ – دوران انقلاب و جنگ تحمیلی)
ملی شدن بانک‌ها و شرکت‌های بیمه و خروج برخی صنایع از بورس، همراه با جنگ تحمیلی، باعث افت معاملات و کاهش شرکت‌های فعال به ۵۶ شرکت شد.

دوره سوم (۱۳۶۸ تا ۱۳۸۳ – خصوصی‌سازی و توسعه بورس)
با اجرای برنامه‌های توسعه اقتصادی و خصوصی‌سازی، تعداد شرکت‌های بورسی و حجم معاملات افزایش یافت. زیرساخت‌های بورس به سمت معاملات مجازی و بین‌المللی گسترش یافت.

دوره چهارم (۱۳۸۴ تاکنون – تحول در ساختار بورس)
در سال ۱۳۸۴، سازمان بورس و اوراق بهادار تهران تاسیس شد. با سیاست‌های جدید، ارزش معاملات افزایش یافت و بورس جایگاه مهم‌تری در تأمین مالی کشور پیدا کرد.

بورس از قرن‌های گذشته تاکنون، نقش کلیدی در شکل‌گیری و توسعه اقتصادی جوامع داشته است. با گسترش فناوری و دیجیتالی شدن بازارهای مالی، بورس‌های جهانی امروزه به شکلی کارآمدتر فعالیت می‌کنند. روند تکاملی بورس نشان می‌دهد که این بازارها همچنان نقشی حیاتی در اقتصاد جهانی ایفا کرده و در آینده نیز به سمت نوآوری‌های بیشتری حرکت خواهند کرد.

سوالات متداول