هیسترزیس (Hysteresis) در اقتصاد چیست؟

هیسترزیس پدیده‌ای است که نشان می‌دهد وضعیت فعلی یک سیستم به تغییرات و شرایط گذشته آن وابسته است. این مفهوم در علوم مختلفی همچون فیزیک، شیمی، مهندسی، زیست‌شناسی و اقتصاد کاربرد دارد و می‌تواند تغییرات پایداری در ساختار سیستم ایجاد کرده و آن را به شرایط جدیدی سوق دهد. در این مطلب، به بررسی این مفهوم و نقش آن در اقتصاد می‌پردازیم.

مفهوم هیسترزیس در اقتصاد 

هیسترزیس مفهومی است که نخستین بار توسط فیزیکدان اسکاتلندی، جیمز آلفرد اوینگ (Alfred Ewing)، برای توصیف رفتار سیستم‌های با حافظه معرفی شد. در اقتصاد، این پدیده به تأثیرات بلندمدت و غیرقابل بازگشت برخی شوک‌های اقتصادی اشاره دارد. به‌عنوان مثال، رکود اقتصادی ممکن است نرخ بیکاری را افزایش دهد و حتی با بهبود شرایط، این نرخ به سطح قبلی بازنگردد. عواملی مانند تغییر در مهارت‌های نیروی کار یا تحولات ساختاری در صنایع می‌توانند باعث پایداری این تغییرات شوند.

این پدیده  در تحلیل سیاست‌های اقتصادی اهمیت بالایی دارد، زیرا نشان می‌دهد که تأثیر بحران‌ها و سیاست‌ها ممکن است در بلندمدت ادامه یابد و به تغییرات اساسی در رفتارها و نگرش‌های اقتصادی منجر شود. ازاین‌رو، توجه به این پدیده در تدوین سیاست‌های اقتصادی و تصمیم‌گیری‌های کلان ضروری است.

هیسترزیس و نرخ بیکاری

هیسترزیس در اقتصاد به این معناست که بیکاری حتی پس از بهبود شرایط اقتصادی ادامه می‌یابد، زیرا تغییراتی در مهارت‌های نیروی کار، ساختار صنایع و سطح سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت رخ می‌دهد که مانع کاهش سریع بیکاری می‌شود. نرخ بیکاری به درصدی از جمعیت اطلاق می‌شود که به دنبال شغل هستند اما موفق به پیدا کردن آن نمی‌شوند. در دوران رکود اقتصادی، بیکاری به دلیل کاهش رشد اقتصادی افزایش می‌یابد. این نوع بیکاری به بیکاری دوره‌ای معروف است که وقتی اقتصاد دچار افت می‌شود، نرخ آن بالا می‌رود و با بهبود اوضاع اقتصادی، کاهش می‌یابد.

اما این پدیده  نشان می‌دهد که روند بهبود بیکاری آن‌طور که انتظار می‌رود، پیش نمی‌رود. زمانی که بیکاری طولانی‌مدت می‌شود، بسیاری از افراد به شرایط اقتصادی پایین‌تری عادت کرده و انگیزه کمتری برای بازگشت به سطح زندگی پیشین خود پیدا می‌کنند. همچنین، به مرور زمان، بیکاری به امری اجتماعی قابل‌پذیرش تبدیل می‌شود و برخی افراد ممکن است تمایلی به بازگشت به بازار کار نداشته باشند.

در همین حال، کارفرمایان که در دوران رکود اقتصادی فشار زیادی را تحمل کرده‌اند، احتمالاً ترجیح می‌دهند از کارگران موجود بهره‌برداری بیشتری داشته باشند تا اینکه برای استخدام نیروی جدید هزینه کنند. این تغییرات باعث می‌شود که اثرات رکود در بلندمدت بر بازار کار و تصمیمات اقتصادی تأثیرگذار باشد.

هیسترزیس و بهره‌وری اقتصادی

این پدیده  می‌تواند تأثیرات منفی قابل توجهی بر بهره‌وری اقتصادی داشته باشد. در دوران بحران‌های اقتصادی، ظرفیت‌های تولیدی کاهش یافته و بسیاری از صنایع و بخش‌های اقتصادی با افت بهره‌وری روبرو می‌شوند. زمانی که کسب‌وکارها فعالیت‌های خود را کاهش می‌دهند یا حتی تعطیل می‌شوند، ممکن است توانایی آنها برای بازگشت به سطح بهره‌وری پیشین به‌طور دائمی کاهش یابد.

 این پدیده به‌ویژه زمانی تشدید می‌شود که در دوران رکود، کاهش سرمایه‌گذاری‌ها و نوآوری‌ها رخ می‌دهد و باعث تضعیف بیشتر بهره‌وری در بلندمدت می‌شود. در نتیجه، حتی پس از بهبود شرایط اقتصادی، بازگشت سریع به سطح بهره‌وری قبلی دشوار است و این امر می‌تواند رشد و توسعه بلندمدت را تحت تاثیر قرار دهد.

هیسترزیس و تورم

هیسترزیس تورمی زمانی رخ می‌دهد که دوره‌های طولانی تورم بالا یا پایین موجب شکل‌گیری انتظارات ثابت برای آینده می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر تورم به‌طور مداوم پایین باقی بماند، این ممکن است باور عمومی را ایجاد کند که این روند ادامه خواهد داشت. چنین نگرشی می‌تواند به انتظارات بلندمدت از تورم پایین منجر شود.بانک‌های مرکزی برای اتخاذ تصمیمات سیاستی خود معمولاً به انتظارات عمومی از تورم آینده توجه می‌کنند. در شرایط Hysteresis تورمی، زمانی که این انتظارات به‌طور عمیق در ذهن مردم ریشه می‌زند، اجرای سیاست‌های پولی مؤثر برای بانک‌های مرکزی پیچیده‌تر می‌شود. در این مواقع، بانک‌ها ممکن است سیاست‌هایی را اتخاذ کنند که به‌نظرشان بهترین گزینه است، اما مردم ممکن است همچنان به انتظارات تورمی خود ادامه دهند، حتی اگر وضعیت واقعی تورم با آنچه پیش‌بینی کرده‌اند، تفاوت داشته باشد.

هیسترزیس و بازارهای اعتباری

پس از یک رکود اقتصادی، بانک‌ها معمولاً به سیاست‌های سخت‌گیرانه در اعطای اعتبار روی می‌آورند. آنچه در «هیسترزیس بازار اعتبار» اهمیت دارد، ادامه این شرایط سخت‌گیرانه حتی پس از پایان بحران اقتصادی است. بانک‌ها که تحت تأثیر تجربیات منفی بحران قبلی قرار گرفته‌اند، ممکن است همچنان ریسک‌گریز باقی بمانند و در اعطای وام احتیاط بیشتری به خرج دهند، که این موضوع منجر به محدودیت در دسترسی به اعتبار می‌شود.

این محدودیت‌ها پیامدهای گسترده‌ای برای بخش‌های مختلف اقتصاد به همراه دارد. کسب‌وکارها برای تأمین منابع مالی لازم جهت سرمایه‌گذاری، توسعه و حتی انجام فعالیت‌های روزمره خود با مشکلات جدی مواجه می‌شوند. علاوه بر این، افراد نیز برای تأمین اعتبار در موارد ضروری مانند خرید مسکن و هزینه‌های تحصیلی با موانع زیادی روبرو می‌شوند. بنابراین، این پدیده در بازار اعتبار می‌تواند به‌عنوان مانعی جدی در مسیر بهبود اقتصادی عمل کرده و تأثیرات آن فراتر از دوران بحران اقتصادی ادامه یابد.

نمونه‌هایی از هیسترزیس

یکی از نمونه‌های برجسته هیسترزیس در تاریخ اقتصادی، رکود بزرگ دهه ۱۹۳۰ در ایالات متحده است. در این دوران، میلیون‌ها نفر شغل خود را از دست دادند و بسیاری از کارخانه‌ها تعطیل شدند. پس از اتمام بحران، نرخ بیکاری هنوز بسیار بالا باقی ماند و بسیاری از افراد دیگر قادر به بازگشت به بازار کار نشدند. حتی بعد از بازگشت به رشد اقتصادی، اثرات رکود بر ظرفیت‌های تولیدی و نیروی کار در اقتصاد باقی ماند و برخی از صنایع هرگز به سطح تولید قبل از رکود بازنگشتند.

در پی بحران COVID-19، بسیاری از کسب‌وکارها و صنایع با کاهش شدید فعالیت‌ها و از دست دادن شغل‌ها مواجه شدند. حتی پس از پایان بحران، آثار آن همچنان بر بازار کار و رفتار مصرف‌کنندگان باقی ماند. اختلالات در زنجیره تأمین باعث افزایش قیمت‌ها شد و تغییرات در عادات خرید، به‌ویژه افزایش خرید آنلاین، ادامه پیدا کرد. این تغییرات که به تدریج به‌وجود آمده‌اند، به‌عنوان Hysteresis اقتصادی شناخته می‌شوند که تا مدت‌ها پس از بحران احساس می‌شود.

راهبردهای جلوگیری از هیسترزیس اقتصادی

برای جلوگیری از وقوع این پدیده در اقتصاد، به ویژه در شرایط رکود و افزایش نرخ بیکاری، اتخاذ سیاست‌های اقتصادی کارآمد ضروری است. در چنین شرایطی، بانک‌های مرکزی با استفاده از سیاست‌های پولی انبساطی، مانند کاهش نرخ بهره، می‌توانند شرایطی را فراهم کنند که دسترسی به اعتبار آسان‌تر شود و اقتصاد تحریک گردد. همچنین، دولت‌ها می‌توانند با افزایش هزینه‌های عمومی و سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی که بیشترین آسیب را از بیکاری می‌بینند، روند بهبود اقتصادی را سرعت بخشند.

Hysteresis فراتر از یک پدیده موقت اقتصادی است و اثرات آن می‌تواند مدت‌ها پس از بهبود اقتصاد باقی بماند. در مواجهه با مشکلات خاصی مانند از دست دادن مهارت‌ها به دلیل و پیشرفت‌های فناوری، برنامه‌های آموزشی شغلی می‌توانند به نیروی کار کمک کنند تا مهارت‌های خود را به‌روز کرده و از اثرات منفی این پدیده  جلوگیری کنند.

در نتیجه، Hysteresis یک پدیده پیچیده اقتصادی است که نشان می‌دهد بحران‌ها و شوک‌های اقتصادی می‌توانند اثرات بلندمدتی بر شاخص‌های اقتصادی همچون بیکاری، بهره‌وری و تورم داشته باشند. این اثرات نه تنها پس از بهبود شرایط اقتصادی همچنان باقی می‌ماند، بلکه ممکن است موجب تغییرات ساختاری در بازارها و رفتارهای اقتصادی شود. برای مقابله با هیسترزیس، اتخاذ سیاست‌های پولی و مالی انبساطی، سرمایه‌گذاری دولت در بخش‌های آسیب‌دیده و ارائه برنامه‌های آموزشی برای تقویت مهارت‌های نیروی کار ضروری است. این اقدامات می‌تواند به تسریع روند بهبود و جلوگیری از اثرات منفی بلندمدت هیسترزیس در اقتصاد کمک کند.

سوالات متداول