اهرم در اختیار معامله چیست و چگونه بر سود و زیان اثر می‌گذارد؟

در دنیای پرنوسان بازارهای مالی، ابزارهای متعددی برای افزایش بهره‌وری و بازدهی سرمایه‌گذاری طراحی شده‌اند. یکی از این ابزارهای کلیدی، اهرم در اختیار معامله است؛ مفهومی که به معامله‌گران امکان می‌دهد با سرمایه‌ای کمتر، موقعیت‌های بزرگ‌تری را کنترل کرده و از تحرکات بازار بیشترین بهره را ببرند.

با وجود جذابیت این قابلیت، نباید از ریسک‌های پنهان آن غافل شد. استفاده نادرست یا بدون آگاهی از اهرم می‌تواند منجر به زیان‌های چشم‌گیر شود. بنابراین، درک صحیح از ماهیت، نحوه محاسبه و کاربرد اهرم در اختیار معامله برای هر سرمایه‌گذار، ضروری است. در ادامه به بررسی مفهوم، کاربرد و نکات مهم مرتبط با اهرم در اختیار معامله می‌پردازیم.

اهرم (Leverage) چیست؟

اهرم یکی از مفاهیم بنیادین در بازارهای مالی است که به معامله‌گران امکان می‌دهد با سرمایه‌ای بیشتر از دارایی واقعی خود وارد معاملات شوند. به بیان ساده‌تر، با استفاده از اهرم، می‌توان قدرت خرید یا فروش را چندین برابر افزایش داد، بدون آن‌که نیاز به تأمین کامل سرمایه وجود داشته باشد.

اهرم در واقع نوعی استفاده از سرمایه استقراضی یا قرضی است که می‌تواند منجر به افزایش چشمگیر بازده سرمایه‌گذاری شود. اما باید توجه داشت که بازدهی بالا، همواره با ریسک بالا نیز همراه است؛ زیرا اهرم می‌تواند هم سود و هم زیان را چند برابر کند.

مفهوم اهرم در اختیار معامله 

قرارداد اختیار معامله (Option Contract) نوعی ابزار مشتقه است که به خریدار آن این حق را می‌دهد — نه تعهد — که دارایی مشخصی را در تاریخی معین و با قیمت از پیش تعیین‌شده، خریداری کند یا بفروشد. یکی از ویژگی‌های شاخص این قراردادها، اهرم در اختیار معامله است که به سرمایه‌گذار امکان می‌دهد با سرمایه‌ای اندک، موقعیتی بزرگ‌تر را تحت کنترل بگیرد.

در واقع، اهرم در اختیار معامله به این معناست که خریدار با پرداخت مبلغی نسبتاً کوچک تحت عنوان «پرمیوم»، می‌تواند موقعیت بزرگتری را کنترل کرده و بازدهی بیشتری نسبت به خرید دارایی پایه با میزان سرمایه اولیه خود کسب کند. این سازوکار همان چیزی است که معاملات آپشن را برای بسیاری از سرمایه‌گذاران جذاب کرده است.

وجود چنین اهرمی باعث می‌شود بسیاری از سرمایه‌گذاران خرد و معامله‌گران حرفه‌ای به بازار اختیار معامله روی بیاورند، زیرا با منابع مالی محدود، می‌توانند بازدهی‌های بزرگی به شرط مدیریت صحیح ریسک کسب کنند.

روش محاسبه اهرم در اختیار معامله

اهرم در اختیار معامله (Leverage in Options) نشان می‌دهد که سرمایه‌گذار با چه نسبتی از سرمایه اولیه خود می‌تواند موقعیت بزرگ‌تری در بازار ایجاد کند. این نسبت معمولاً از طریق فرمول زیر به‌دست می‌آید:

توضیح مفاهیم:

• قیمت دارایی پایه: قیمت فعلی سهام یا دارایی‌ای است که قرارداد اختیار بر اساس آن تنظیم شده است.
• ضریب دلتا (Delta): معیاری از حساسیت قیمت قرارداد اختیار نسبت به تغییرات قیمت دارایی پایه است. برای مثال، اگر دلتا برابر با ۰.۷۵ باشد، به این معناست که به ازای هر ۱۰۰ تومان افزایش در قیمت سهم، قیمت اختیار حدود ۷۵ تومان تغییر می‌کند.
• پرمیوم (Premium): مبلغی است که خریدار قرارداد اختیار بابت به‌دست آوردن حق خرید یا فروش پرداخت می‌کند.

مثال

فرض کنید:

• قیمت سهم شستا ۳۰۰ تومان
• ضریب دلتا برابر ۰.۶۵
• پرمیوم قرارداد اختیار خرید (کال آپشن) برابر ۳۰ تومان است.

حال با جایگذاری در فرمول داریم:

این یعنی شما با هر یک تومان سرمایه‌گذاری در این قرارداد اختیار معامله، قدرتی معادل ۶.۵ تومان در بازار خواهید داشت. به عبارت دیگر، اگر شما ۳ میلیون تومان برای خرید این آپشن هزینه کنید، گویی موقعیتی به ارزش ۱۹.۵ میلیون تومان را در اختیار دارید.

نکات مهم درباره دلتا و پرمیوم

• ضریب دلتا برای قراردادهای خرید (Call Option) بین ۰ تا ۱ و برای قراردادهای فروش (Put Option) بین ۰ تا منفی ۱ قرار دارد.
• دلتا عددی پویاست و در طول زمان تحت تأثیر عواملی مانند نوسان قیمت سهم، زمان باقی‌مانده تا سررسید و نوسان ضمنی بازار تغییر می‌کند.
• پرمیوم نیز متغیر است و تابع عرضه و تقاضا، نرخ بهره، و انتظارات بازار از نوسانات آتی دارایی پایه می‌باشد.

مقایسه معاملات نقدی و استفاده از اهرم در اختیار معامله

برای درک دقیق‌تر عملکرد اهرم در قراردادهای اختیار معامله، در ادامه به  مقایسه‌ای عددی میان معامله مستقیم سهام و استفاده از قرارداد اختیار خرید میپردازیم.

معامله نقدی بدون استفاده از اهرم

فرض شود سرمایه‌گذار دارای ۵ میلیون تومان سرمایه است و قیمت هر سهم شرکت الف معادل ۵۰۰ تومان می‌باشد. در این حالت، سرمایه‌گذار قادر است ۱۰٬۰۰۰ سهم خریداری کند. اگر قیمت سهم به ۵۲۰ تومان افزایش یابد، سود حاصل از معامله به صورت زیر محاسبه می‌شود:

• سود هر سهم: ۲۰ تومان
• سود کل: ۱۰٬۰۰۰ سهم × ۲۰ تومان = ۲۰۰٬۰۰۰ تومان

 معامله با استفاده از قرارداد اختیار معامله و اهرم

اکنون در نظر گرفته می‌شود که همین سرمایه‌گذار با همان ۵ میلیون تومان اقدام به خرید قرارداد اختیار خرید می‌کند:

• قیمت اعمال قرارداد: ۵۰۰ تومان
• پرمیوم (قیمت هر قرارداد): ۲۵ تومان
• هر قرارداد شامل ۱٬۰۰۰ سهم
• تعداد قراردادهای قابل خرید: ۲۰۰ قرارداد (مجموعاً ۲۰۰٬۰۰۰ سهم تحت اختیار)
• ضریب دلتا: ۰.۶۰
  

در صورتی که قیمت سهم ۲۰ تومان افزایش یابد، با توجه به ضریب دلتا، قیمت هر قرارداد تقریباً به میزان زیر افزایش می‌یابد:

• افزایش تقریبی قیمت قرارداد: ۲۰ × ۰.۶۰ = ۱۲ تومان
• قیمت جدید قرارداد: ۲۵ + ۱۲ = ۳۷ تومان
• سود هر قرارداد: ۱۲ تومان
• سود کل: ۲۰۰٬۰۰۰ سهم × ۱۲ تومان = ۲٬۴۰۰٬۰۰۰ تومان

در این مقایسه مشخص می‌شود که در شرایط یکسان از نظر میزان سرمایه، استفاده از اختیار معامله به دلیل وجود اهرم مالی، سود بالقوه را به شکل قابل توجهی افزایش می‌دهد (۱۲ برابر در این مثال). این تفاوت بارز بیانگر تأثیر اهرم در افزایش بازده سرمایه‌گذاری است.

ریسک و اهرم در اختیار معامله

در تمامی فعالیت‌های مالی، سود و زیان همراه با ریسک وجود دارد و بزرگ‌ترین ریسک، از دست دادن سرمایه اولیه است. بنابراین، پیش از ورود به معاملات اختیار معامله، ضروری است که ارزیابی دقیقی از تطابق این ابزار با وضعیت مالی و اهداف سرمایه‌گذار انجام شود.

این ارزیابی مستلزم بررسی شرایط مالی، بازه زمانی سرمایه‌گذاری و میزان تحمل ریسک سرمایه‌گذار است. همچنین، تعیین هدف سرمایه‌گذاری، حدود سود و زیان، ریسک مالی و هزینه فرصت معامله، از جمله موارد کلیدی در تصمیم‌گیری برای استفاده از این ابزار اهرمی محسوب می‌شود.

لازم به ذکر است که اختیار معامله نیز همانند سایر ابزارهای مالی، در معرض ریسک‌های بازار قرار دارد. چنانچه قیمت دارایی پایه برخلاف انتظار سرمایه‌گذار تغییر نماید، اهرم موجود در این قرارداد می‌تواند ضررهای احتمالی را به طور قابل توجهی افزایش دهد. بنابراین مدیریت ریسک و تحلیل دقیق بازار، از الزامات مهم در استفاده از اختیار معامله به شمار می‌آید.

اهرم در اختیار معامله یکی از قابلیت‌های کلیدی این ابزار مشتقه است که به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد با به‌کارگیری سرمایه‌ای محدود، موقعیت‌هایی با ارزش بسیار بالاتر را در بازار کنترل کنند. این ویژگی در صورت استفاده صحیح می‌تواند بازدهی سرمایه‌گذاری را به‌طور چشمگیری افزایش دهد، اما هم‌زمان ریسک زیان‌های قابل‌توجهی را نیز به همراه دارد.
از این‌رو، بهره‌مندی مؤثر از اهرم در معاملات اختیار مستلزم شناخت دقیق مفاهیم تخصصی نظیر دلتا، پرمیوم و شرایط بازار، همچنین برخورداری از استراتژی‌های دقیق مدیریت ریسک است. به‌کارگیری اهرم بدون دانش کافی و تحلیل جامع، نه‌تنها احتمال موفقیت را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند به از دست رفتن بخش قابل‌توجهی از سرمایه منجر شود.

سوالات متداول