اوراق قرضه چیست؟ 

اوراق بدهی یکی از انواع اوراق بهادار است که به منظور تامین مالی شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی منتشر می‌شود. به عبارت دیگر، این اوراق یک نوع وام هستند که وام دهنده و وام گیرنده به ترتیب خریداران و ناشرین این اوراق هستند. در بازار سرمایه ایران، اوراق بدهی با توجه به قوانین اسلامی در دسته‌های اوراق خزانه اسلامی، اوراق مشارکت و صکوک در اختیار عموم قرار دارد. اما در بازار سرمایه کشورهای دیگر اوراق قرضه نیز جهت سرمایه‌گذاری موجود است. در ادامه به بررسی انواع اوراق قرضه می‌پردازیم.

اوراق قرضه چیست؟

اوراق قرضه، قراردادهای بدهی بلندمدت هستند که دولت‌ها و شرکت‌ها معمولاً برای تأمین بودجه پروژه‌های زیرساختی مانند جاده‌ها، مدارس، سدها و سایر تأسیسات و فعالیت‌های خود منتشر می‌کنند. در واقع اوراق قرضه به عنوان یک ابزار مالی با درآمد ثابت است که در آن سرمایه‌گذاران مبلغی را برای مدت معین به دولت‌ها یا شرکت‌ها قرض می‌دهند.

در این قراردادها، ناشر (دولت یا شرکت) متعهد می شود که مبالغ مشخصی را به عنوان سود در زمان‌های معین به دارندگان این اوراق پرداخت کند. نرخ سودی که به‌صورت دوره‌ای به اوراق قرضه پرداخت می‌شود، نرخ کوپن نامیده می‌شود. قیمت واقعی بازار انواع اوراق قرضه به اعتبار ناشر، مدت زمان تا سررسید و نرخ کوپن در مقایسه با شرایط کلی نرخ بهره بستگی دارد. 

انواع اوراق قرضه

اوراق قرضه شامل انواع مختلفی هستند که هر کدام ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند. این اوراق شامل اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه شرکتی، اوراق قرضه شهرداری است.

۱-  اوراق قرضه دولتی

اوراق قرضه دولتی توسط دولت‌ها برای تأمین مالی پروژه‌ها و نیازهای مختلف خود منتشر می‌شود. اوراق قرضه دولتی می‌توانند بلندمدت یا کوتاه‌مدت باشند. این اوراق نرخ بهره مشخصی دارند که به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود. این نوع اوراق معمولاً برای تأمین بودجه پروژه‌های زیرساختی، پرداخت بدهی‌های عمومی یا تأمین هزینه‌های جاری دولت مورد استفاده قرار می‌گیرند. از جمله اوراق قرضه دولتی می‌توان به اوراق خزانه و اوراق مشارکت اشاره کرد.

۲- اوراق قرضه شرکتی

شرکت‌ها برای تأمین مالی پروژه‌ها و توسعه فعالیت‌های خود، اوراق قرضه صادر می‌کنند. این اوراق معمولاً نرخ بهره بالاتری نسبت به اوراق قرضه دولتی دارند. اما باید توجه داشت که سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه شرکتی دارای ریسک بالاتری نیز است.

۳- اوراق قرضه شهرداری

این اوراق توسط شهرداری‌ها صادر می‌شوند و معمولاً برای تأمین مالی پروژه‌های عمرانی و زیرساختی مورد استفاده قرار می‌گیرند. بهره این اوراق ممکن است از معافیت مالیاتی برخوردار باشد که جذابیت آن‌ها را برای سرمایه‌گذاران افزایش می‌دهد.

ویژگی‌های اوراق قرضه

 تاریخ سررسید: تاریخ سررسید، تاریخ پایان دوره اوراق قرضه است. در این تاریخ، ناشر اوراق، ارزش اسمی این اوراق را به دارندگان آنها پرداخت می‌کند. 

مدت اوراق: بازه زمانی انتشار تا تاریخ سررسید است.

ارزش اسمی (مبلغ اسمی): ارزش اسمی در واقع همان اصل مبلغ وام است که باید در تاریخ سررسید به دارندگان اوراق پرداخت شود. این ارزش معمولاً بر اساس ارزش اولیه که ناشر در زمان صدور اوراق تعیین کرده است، محاسبه می‌شود.

نرخ سود اسمی: نرخ سود اسمی، نرخ بهره‌ای است که به صورت دوره‌ای  تا سررسید، به اوراق بدهی تعلق می‌گیرد. به عنوان مثال اگر یک ورقه بدهی با نرخ اسمی ۱۰۰ هزار تومان و نرخ سود اسمی ۱۰ درصد که پرداخت سود آن ۲ بار در سال باشد، هر ۶ ماه یک بار به دارنده آن ورقه ۵ هزار تومان (معادل ۵ درصد ارزش اسمی) سود پرداخت می‌شود. 

 قیمت بازاری (قیمت فروش): دارندگان اوراق بدهی در صورت نیاز می‌توانند تا قبل از سررسید، اوراق خود را در بازار به فروش رسانده و به وجه نقد تبدیل کنند. قیمت بازاری اوراق بدهی، قیمت معامله آن در بازار است. 

نرخ سود تا سررسید (YTM): نرخ سود تا سررسید، همانطور که از نامش پیداست، نرخ سودی است که از زمان خرید اوراق تا زمان سررسید آن، نصیب دارنده خواهد شد.

موضوع انتشار اوراق: دلیلی که بابت آن اوراق قرضه مورد نظر انتشار یافته است. 

نرخ اوراق: سود سالانه با چه درصدی به خریداران اوراق قرضه پرداخت خواهد شد. 

 تاریخ پرداخت های سود: سود تعیین شده در چه بازه زمانی پرداخت می گردد. 

زمان تسویه: زمان تسویه اوراق منتشر شده چه زمانی است. تمامی اوراق بدهی منتشر شده ۱+T است.

سررسید اوراق قرضه

اوراق قرضه می‌توانند سررسید‌های متفاوتی داشته باشند. بر اساس این مدت زمان، اوراق قرضه شامل سه دسته هستند.

اوراق قرضه کوتاه مدت: سررسید این اوراق معمولا بین ۱ تا ۵ سال است.

اوراق قرضه میان مدت: سررسید این اوراق معمولا بین ۵ تا ۱۰ سال است.

اوراق قرضه بلند مدت: سررسید این اوراق معمولا بیش از ۱۰ سال است.

هر کدام شرایط و ریسک‌های متفاوتی دارد که معامله‌گران و سرمایه‌گذاران باید آنها را در نظر بگیرند.

بازده تا سررسید (YTM)

بازده تا سررسید (YTM) به عنوان نرخ بازدهی سالانه‌ای است که سرمایه‌گذار در صورت خرید امروز و نگهداری اوراق قرضه تا زمان سررسید، به دست می‌آورد.
این مفهوم بر این اعتقاد مبتنی است که سرمایه‌گذار اوراق قرضه را با قیمت فعلی بازار خریداری کرده و آن را تا زمانی نگه میدارد که ارزش اسمی را کامل به دست بیاورد. تمام پرداخت‌های سود و کوپن به موقع انجام می‌شوند. در محاسبه‌ی YTM، فرض بر آن است که دارنده اوراق، هر پرداخت سود را با همان نرخ بهره مجدداً سرمایه‌گذاری می‌کند. بازده تا سررسید به عنوان یک شاخص مهم در تعیین بازدهی سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تغییرات اوراق قرضه

اوراق قرضه، به عنوان ابزارهای مالی، انواع مختلفی دارند. این اوراق بسته به ویژگی‌های خاصی که دارند، برای سرمایه‌گذاران مزایا یا ریسک‌های متفاوتی ارائه می‌دهند. در ادامه به توضیح اجمالی از انواع اوراق قرضه می‌پردازیم:

۱- اوراق قرضه کوپن صفر :
– این اوراق قرضه هیچ پرداخت سود دوره‌ای ندارند.
– به جای آن، با قیمتی کمتر از ارزش اسمی (با تخفیف) صادر می‌شوند و در زمان سررسید، ارزش اسمی کامل به دارنده پرداخت می‌شود.
– مثال معروف آن اسناد خزانه داری ایالات متحده است.

۲-اوراق قرضه قابل تبدیل:
– این اوراق قرضه حق یا گزینه‌ای به دارنده می‌دهند تا آن‌ها را در یک زمان معین به سهام شرکت تبدیل کنند.
  – تبدیل ممکن است به شرط‌های خاصی مانند قیمت سهام یا زمان مشخصی بستگی داشته باشد.

۳- اوراق قرضه قابل فراخوان:
– این اوراق همچنین دارای گزینه‌ای هستند که به ناشر این امکان را می‌دهد که آن‌ها را پیش از سررسید بازخوانی کند.
– این اوراق ممکن است در زمانی که ارزش آن‌ها در حال افزایش است، فراخوانی شوند که برای سرمایه‌گذاران می‌تواند موقعیتی با ریسک بالاتر باشد.

۴- اوراق قرضه قابل فروش:
– این اوراق به دارندگان امکان می‌دهند تا قبل از سررسید آن‌ها را به ناشر بازگردانند یا به فروش برسانند.
– معمولاً اوراق قرضه قابل فروش، ارزش بالاتری نسبت به اوراق قرضه بدون این قابلیت را دارند. به علت اینکه برای سرمایه‌گذاران قابلیت بیشتری را فراهم می‌کنند.

وجود اوراق قرضه‌ مختلف به سرمایه‌گذاران انعطاف بیشتری را در انتخاب و ساختاردهی پرتفوی خود ارائه می‌دهند، به ویژه زمانی که نگران کاهش ارزش اوراق قرضه هستند یا اگر نرخ بهره در بازار افزایش پیدا کند و آن‌ها می‌خواهند اصل سرمایه خود را پس بگیرند.

مزایا و معایب سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه

سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه می‌تواند مزایا و معایب خاص خود را داشته باشد که باید توسط سرمایه‌گذاران مورد بررسی قرار گیرد.

مزایا

۱- سرمایه‌گذاران از پرداخت سود دوره‌ای ثابت و منظم برخوردار خواهند شد که می‌تواند به تأمین نیازهای مالی آن‌ها کمک کند.

۲- دارای سررسید مشخص و دقیق برای دریافت بهره هستند.

۳- برخی از انواع اوراق قرضه این قابلیت را دارند تا به سهام شرکت تبدیل شوند. 

معایب

۱- احتمال نکول و ناتوانی صادرکننده در بازپرداخت بدهی وجود دارد.

۲- تغییرات نرخ بهره بازار می‌تواند بر ارزش بازار اوراق قرضه تأثیر بگذارد و ممکن است باعث کاهش قیمت آن‌ها شود.

۳- در مقایسه با سهام، بازدهی اوراق قرضه ممکن است کمتر باشد. 

 ۴- افزایش نرخ تورم می‌تواند ارزش واقعی سرمایه‌گذاری را تحت تاثیر قرار دهد.

نحوه خرید و فروش اوراق قرضه

اوراق قرضه به روش‌های مختلفی خرید و فروش می‌شوند. سرمایه‌گذاران می‌توانند از طریق بازارهای اولیه و ثانویه به اوراق قرضه دسترسی پیدا کنند.

بازار اولیه

در بازار اولیه، اوراق قرضه برای اولین بار توسط صادرکننده عرضه می‌شود. این بازار به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا به طور مستقیم از صادر‌کننده اوراق قرضه خریداری کنند.

بازار ثانویه
در بازار ثانویه، اوراق قرضه‌ای که قبلاً صادر شده‌اند، بین سرمایه‌گذاران خرید و فروش می‌شوند. این بازار به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا به طور مداوم به خرید و فروش اوراق قرضه بپردازند و نقدینگی خود را مدیریت کنند.

اوراق قرضه بر پایه ربا و بهره هستند و از این رو در کشورهای اسلامی منع شده‌اند. زیرا در این اوراق، پرداخت سود به صورت تضمین شده است. به جای آن، سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت (Corporate bond) می‌تواند یک جایگزین مناسب باشد. در این اوراق، تامین مالی برای طرح‌های مختلف مانند عمرانی، خدماتی، صنعتی و تولیدی انجام می‌شود. این طرح‌ها دارای شفافیت و قابلیت بررسی هستند. 

اوراق قرضه در واقع اسنادی هستند که توسط دولت‌ها و شرکت‌ها برای تأمین مالی منتشر می شوند. سرمایه گذاران قبل از اقدام به خرید این اوراق باید به دقت وضعیت سیاسی و اقتصادی کشور را بررسی کنند. زیرا این عوامل می‌تواند ریسک و بازده سرمایه گذاری در اوراق قرضه را تحت تأثیر قرار دهد.

بیشتر بخوانید: صندوق بخشی پتروشیمی

سوالات متداول