استراتژی bull and bear put spread در اختیار معامله

در بازارهای مالی، موفقیت صرفاً به پیش‌بینی درست جهت حرکت قیمت‌ها محدود نمی‌شود، بلکه استفاده هوشمندانه از ابزارهای مشتقه برای کنترل ریسک و کسب سود از نوسانات، نقشی اساسی در عملکرد حرفه‌ای معامله‌گران دارد. در این زمینه، استراتژی‌های Bull Put Spread و Bear Put Spread از جمله روش‌های پرکاربرد و مؤثر در بازار اختیار معامله هستند که با استفاده از قراردادهای اختیار فروش (Put Options)، به معامله‌گر اجازه می‌دهند بسته به چشم‌انداز صعودی یا نزولی خود، موقعیت‌هایی با سود و زیان محدود تعریف کند.

به طور خاص، این دو استراتژی در دسته استراتژی‌های اسپرد (Spread) قرار می‌گیرند که مبتنی بر ترکیب هم‌زمان خرید و فروش آپشن‌ها با قیمت‌های اعمال متفاوت‌اند و در عین سادگی نسبی، امکان مدیریت بهتر ریسک و تعیین بازه مشخصی از سود و زیان را فراهم می‌کنند. در ادامه به بررسی، ساختار، کاربرد، مزایا و تفاوت‌های این دو استراتژی می‌پردازیم.

اختیار فروش یا Put Option به دارنده آن اجازه می‌دهد که دارایی پایه را با قیمت مشخصی در تاریخ معینی به فروش برساند. زمانی که معامله‌گر پیش‌بینی کاهش قیمت دارایی را دارد، خرید اختیار فروش می‌تواند برای او سودآور باشد. اما استفاده از اسپرد، که ترکیبی از خرید و فروش دو قرارداد Put با قیمت‌های اعمال متفاوت است، می‌تواند باعث کنترل ریسک و بهینه‌سازی هزینه‌ها شود.

استراتژی Bull Put Spread

Bull Put Spread یا «اسپرد صعودی با استفاده از اختیار فروش» یکی از استراتژی‌های رایج در بازار اختیار معامله است. این روش زمانی کاربرد دارد که انتظار داریم قیمت یک سهم یا دارایی در آینده افزایش پیدا کند یا دست‌کم افت نکند. این استراتژی در دسته استراتژی‌های اعتباری (Credit Strategies) قرار می‌گیرد و هدف آن کسب سود از ثبات یا رشد ملایم قیمت دارایی است.

در این استراتژی، معمولاً دو موقعیت به‌صورت هم‌زمان اتخاذ می‌شود:

• فروش یک Put (اختیار فروش) با قیمت اعمال بالاتر (Short Put)
• خرید یک Put (اختیار فروش) با قیمت اعمال پایین‌تر (Long Put)

در استراتژی Bull Put Spread هر دو قرارداد باید تاریخ سررسید یکسانی داشته باشند. در این ساختار، موقعیت خرید نقش محافظ را ایفا می‌کند و در صورت کاهش قیمت دارایی، ریسک کلی معامله را کاهش می‌دهد.

اگر در طول دوره قرارداد، قیمت دارایی پایه افزایش یابد و بالاتر از قیمت اعمال قرارداد فروخته‌شده باقی بماند، هر دو قرارداد بی‌ارزش و منقضی می‌شوند. سرمایه‌گذار خالص پرمیوم دریافتی (تفاوت بین مبلغ دریافتی از فروش اختیار و مبلغ پرداختی برای خرید اختیار) را به عنوان سود کسب می‌کند.

در صورتی که در طول دوره، قیمت دارایی پایه کمتر از هر دو قیمت اعمال باشد، هر دو پوت اعمال می‌شوند و سرمایه‌گذار متحمل حداکثر زیان می‌شود. این زیان، برابر است با اختلاف بین دو قیمت اعمال، منهای خالص پرمیوم دریافتی، که به‌عنوان سقف ریسک این استراتژی شناخته می‌شود.

مثال: 

فرض کنید نماد “فولاد” در حال حاضر با قیمت ۲۷۵,۰۰۰ ریال معامله می‌شود و شما پیش‌بینی می‌کنید که در ماه آینده یا قیمت افزایش یابد یا در همین محدوده باقی بماند.

اجرای استراتژی Bull Put Spread

• شما یک اختیار فروش فولاد با قیمت اعمال ۲۸۰,۰۰۰ ریال را با دریافت ۸,۵۰۰ ریال به ازای هر سهم می‌فروشید.
• هم‌زمان یک اختیار فروش فولاد با قیمت اعمال ۲۷۰,۰۰۰ ریال را با پرداخت ۲,۰۰۰ ریال به ازای هر سهم می‌خرید.
  

سود بالقوه اولیه:

در این مثال، شما دو قرارداد اختیار فروش (Put) دارید که تفاوت بین این دو قیمت، یعنی ۶,۵۰۰ ریال، به عنوان اعتبار خالص یا سود بالقوه اولیه در نظر گرفته می‌شود.

حالا اگر هر قرارداد اختیار شامل ۱,۰۰۰ سهم باشد، این سود بالقوه را در تعداد سهم‌ها ضرب می‌کنیم که حاصل ۶,۵۰۰,۰۰۰ ریال می‌شود. یعنی شما می‌توانید تا ۶۵۰ هزار تومان سود خالص از این استراتژی کسب کنید. 

سناریوی ۱: قیمت سهم در سررسید به مبلغ ۳۰۰,۰۰۰ ریال برسد.

• هر دو اختیار فروش بی‌ارزش می‌شوند.
  
• شما کل ۶,۵۰۰,۰۰۰ ریال را به‌عنوان سود خالص کسب می‌کنید. (حداکثر سود)
  

سناریوی ۲: قیمت سهم در سررسید به مبلغ ۲۷۰,۰۰۰ ریال یا پایین‌تر برسد.

• اختیار فروش ۲۸۰,۰۰۰ ریالی اعمال می‌شود. در نتیجه زیان به مبلغ ۱۰,۰۰۰ ریال به ازای هر سهم است.
• اختیار فروش ۲۷۰,۰۰۰ ریالی که خریداری شده، فعال شده و این زیان را تا حدی جبران می‌کند در نتیجه سود معادل ۵,۰۰۰ ریال است.

زیان خالص اختلاف بین دو قیمت اعمال یعنی ۱۰,۰۰۰ منهای ۵,۰۰۰، سپس منهای اعتبار خالص دریافتی (۶,۵۰۰ ریال) می‌شود، که در نهایت زیان خالص ۱,۵۰۰ ریال به ازای هر سهم خواهد بود.

اگر قرارداد شامل ۱,۰۰۰ سهم باشد، این عدد در ۱,۰۰۰ ضرب می‌شود و در نتیجه ۱,۵۰۰,۰۰۰ ریال یا معادل ۱۵۰ هزار تومان حداکثر زیان شما در این معامله خواهد بود.

بیشتر بخوانید: اختیار معامله در ایزی تریدر

مزایا و معایب استراتژی Bull Put Spread

مزایا

• زیان حداکثری از قبل مشخص و محدود است
• مناسب برای بازارهایی با روند ملایم صعودی یا خنثی
  

معایب

• سود بالقوه محدود است.
• اگر سهم سقوط کند، بخشی یا تمام اعتبار اولیه را از دست می‌دهید.

تفاوت‌ و شباهت‌های استراتژی Bull Call Spread و Bull Put Spread

از نظر نمودار سود و زیان، هر دو استراتژی کال اسپرد صعودی و پوت اسپرد صعودی ساختار مشابهی دارند و در شرایط پیش‌بینی رشد ملایم قیمت دارایی پایه استفاده می‌شوند؛ اما نحوه اجرای آن‌ها متفاوت است.

در استراتژی Bull Call Spread، معامله‌گر ابتدا یک قرارداد اختیار خرید (Call) با قیمت اعمال پایین‌تر خریداری می‌کند و هم‌زمان یک قرارداد Call دیگر با قیمت اعمال بالاتر می‌فروشد.
در صورتی که قیمت دارایی افزایش یابد، هر دو قرارداد وارد محدوده سود می‌شوند. حداکثر سود زمانی حاصل می‌شود که قیمت دارایی از هر دو قیمت اعمال فراتر برود. در این حالت، سهم از طریق اختیار خرید اول دریافت شده و به دارنده قرارداد فروش منتقل می‌شود. سود خالص برابر با اختلاف قیمت‌های اعمال، منهای خالص پرمیوم پرداخت‌شده خواهد بود.

در روش Bull Put Spread، معامله‌گر یک قرارداد اختیار فروش (Put) با قیمت اعمال بالاتر می‌فروشد و هم‌زمان یک قرارداد Put با قیمت اعمال پایین‌تر خریداری می‌کند.
اگر قیمت سهم صعود کند و بالاتر از هر دو قیمت اعمال باقی بماند، هر دو قرارداد بی‌ارزش منقضی می‌شوند و معامله‌گر حداکثر سود، یعنی خالص پرمیوم دریافتی، را کسب می‌کند. از آنجایی که در این شرایط، فروش دارایی به قیمتی پایین‌تر از بازار منطقی نیست، قراردادهای پوت اعمال نمی‌شوند.

استراتژی Bear Put Spread

استراتژی Bear Put Spread (اسپرد نزولی با استفاده از اختیار فروش) زمانی به کار می‌رود که معامله‌گر  انتظار افت ملایم تا متوسط قیمت یک سهم یا دارایی را دارد. این استراتژی، سود و زیانی با دامنه مشخص دارد. به این معنا که حداکثر ریسک آن از ابتدا مشخص و محدود است همچنین سود بالقوه نیز سقف مشخصی دارد. بنابراین برای افرادی مناسب است که به دنبال روش‌های کم‌ریسک‌تر در بازار نزولی هستند. Bear Put Spread به دلیل پرداخت پریمیوم در زمان شروع معامله، یک استراتژی بدهی (Debit Strategy) محسوب می‌شود.

در این استراتژی، معمولاً دو موقعیت به‌صورت هم‌زمان اتخاذ می‌شود:

• خرید یک Put (اختیار فروش) با قیمت اعمال بالاتر (Long Put)
• فروش یک Put (اختیار فروش) با قیمت اعمال پایین‌تر (Short Put)

هر دو قرارداد باید برای یک دارایی یکسان و با تاریخ انقضای یکسان باشند.

 بیشترین سود زمانی حاصل می‌شود که قیمت دارایی پایه در سررسید پایین‌تر از قیمت اعمال پوت فروخته‌شده باشد. در این حالت، Long Put در سود کامل قرار می‌گیرد و زیان ناشی از Short Put نیز تحت کنترل است.

بیشترین زیان زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت دارایی پایه از قیمت اعمال پوت خریداری‌شده بیشتر باشد و معامله‌گر زیانی معادل پریمیوم پرداختی متحمل می‌شود.

مثال:

فرض کنید نماد “فملی” با قیمت ۷۲۰۰ ریال در بازار معامله می‌شود. معامله‌گر با توجه به تحلیل تکنیکال و اخبار پیرامون شرکت، انتظار دارد سهم در ماه‌های آینده روند نزولی در پیش بگیرد. در نتیجه با بررسی رفتار قیمتی سهم و تعیین محدوده‌ای برای کاهش قیمت، تصمیم می‌گیرد از استراتژی پوت اسپرد نزولی استفاده کند. به همین منظور:

• یک قرارداد اختیار فروش، با قیمت اعمال ۶۵۰۰ ریال و پرمیوم ۹۰ ریال می‌فروشد.
  
• هم‌زمان یک قرارداد اختیار فروش با همان سررسید، با قیمت اعمال ۷۰۰۰ ریال و پرمیوم ۲۴۰ ریال می‌خرد.
  

با اجرای این استراتژی، معامله‌گر در مجموع هزینه‌ای برابر با ۱۵۰ ریال یعنی تفاوت بین پریمیوم پرداخت شده برای خرید اختیار فروش و فروش اختیار فروش پرداخت می‌کند. در زمان سررسید، با توجه به قیمت پایانی سهم، سه حالت ممکن است رخ دهد:

سناریوی اول

اگر قیمت سهم در سررسید برابر یا بیشتر از ۷۰۰۰ ریال باشد، هر دو قرارداد بی‌ارزش و منقضی می‌شوند. در نتیجه زیان خالص معامله‌گر برابر با ۱۵۰ ریال (اختلاف پریمیوم پرداخت شده برای خرید اختیار فروش و فروش اختیار فروش)

سناریوی دوم

اگر قیمت سهم بین ۶۵۰۰ تا ۷۰۰۰ ریال باشد، قرارداد پوت خریداری‌شده (۷۰۰۰ ریال) اعمال می‌شود، اما قرارداد پوت فروخته‌شده (۶۵۰۰ ریال) اعمال نمی‌شود. سود یا زیان دقیق، با توجه به قیمت دقیق سهم در روز سررسید، متفاوت خواهد بود.

سناریوی سوم

اگر قیمت سهم کمتر از ۶۵۰۰ ریال باشد، هر دو قرارداد اعمال می‌شوند. در نتیجه حداکثر سود برابر است با: 

ریال ۳۵۰ = (۷۰۰۰ – ۶۵۰۰) – (۲۴۰ – ۹۰) 

مزایا و معایب استراتژی Bear Put Spread

مزایا

• بازدهی مشخص در بازارهای نزولی
• ریسک محدود و از پیش مشخص‌شده
• مناسب برای بازارهای دارای فشار فروش یا نشانه‌های ضعف قیمتی

معایب

• هزینه اولیه نسبتاً بالا
• از بین رفتن کل سرمایه‌گذاری در صورت عدم تحقق پیش‌بینی نزولی

نکات کلیدی برای اجرای استراتژی‌های Put Spread

۱. تحلیل دقیق روند بازار: انتخاب بین Bull و Bear Put Spread کاملاً به تحلیل تکنیکال و بنیادی از جهت حرکت بازار بستگی دارد.

۲. مدیریت سرمایه: اگرچه ریسک در این استراتژی‌ها محدود است، اما اجرای بیش از حد بدون مدیریت می‌تواند اثرات نامطلوبی بر سبد معاملاتی داشته باشد.

۳. انتخاب مناسب تاریخ سررسید: دوره سررسید باید متناسب با زمان‌بندی پیش‌بینی‌شده برای تغییر قیمت دارایی باشد.

۴. نظارت مستمر: با نزدیک شدن به زمان سررسید، ارزش زمانی آپشن‌ها کاهش می‌یابد و نیاز به بررسی مجدد استراتژی وجود دارد.

۵. درک نوسانات ضمنی (IV): نوسانات بازار می‌تواند بر قیمت آپشن‌ها تأثیر بگذارد. تحلیل IV قبل از اجرای هر اسپرد ضروری است.

بیشتر بخوانید: اختیار معامله سهام

استراتژی‌های Bull Put Spread و Bear Put Spread به عنوان دو ابزار هوشمندانه در اختیار معامله، امکان مدیریت ریسک، کاهش هزینه‌ها و دستیابی به سودهای مشخص را برای معامله‌گران فراهم می‌کنند. این استراتژی‌ها به‌ویژه برای شرایطی طراحی شده‌اند که معامله‌گر انتظار رشد ملایم یا افت محدود قیمت دارایی پایه را دارد و در عین حال، به‌دنبال کنترل ریسک و بهینه‌سازی نقطه سربه‌سری است. در بازارهای پرنوسان امروز، تسلط بر این استراتژی‌ها می‌تواند مسیر سرمایه‌گذاری را هموارتر، قابل پیش‌بینی‌تر و حرفه‌ای‌تر کند. موفقیت در استفاده از این ابزارها، نه‌تنها به تحلیل دقیق بازار بلکه به درک عمیق از ساختار قراردادها، انتخاب مناسب قیمت‌های اعمال، زمان‌بندی مناسب و مدیریت موقعیت وابسته است.

سوالات متداول