انواع معاملات در قرارداد های اختیار معامله؛ بررسی کامل

قراردادهای اختیار معامله (Option Contracts) از ابزارهای پرکاربرد بازارهای مالی هستند که به معامله‌گران اجازه می‌دهند در شرایط مختلف بازار چه صعودی، چه نزولی و حتی در بازارهای بدون روند به دنبال فرصت‌های سودآوری باشند. با این حال، برای استفاده مؤثر از این ابزار، آشنایی با انواع معاملات در قرارداد های اختیار معامله ضروری است. این معاملات نقش مهمی در مدیریت ریسک، افزایش بهره‌وری سرمایه و طراحی استراتژی‌های معاملاتی دارند. در ادامه، به بررسی کامل انواع معاملات در قرارداد های اختیار معامله خواهیم پرداخت.

قرارداد اختیار معامله چیست؟

قرارداد اختیار معامله یک ابزار مشتقه در بازارهای مالی است که به خریدار آن حق ( نه الزام) می‌دهد که یک دارایی پایه را در تاریخی مشخص و با قیمتی توافق‌شده خریداری کند یا بفروشد. این قراردادها امکان اجرای استراتژی‌های معاملاتی متنوعی را فراهم می‌کنند که می‌توانند در بازارهای مختلف، اعم از رونددار یا خنثی، برای کسب سود یا کاهش ریسک کاربرد داشته باشند.

شناخت دقیق انواع معاملات در قرارداد های اختیار  به معامله‌گر کمک می‌کند تا در مواجهه با نوسانات بازار تصمیم‌گیری آگاهانه‌تری داشته باشد.  از فرصت‌ها بهتر استفاده کند و احتمال زیان را به حداقل برساند.

انواع قراردادهای اختیار معامله

بر اساس نحوه اعمال قرارداد، اختیار معامله به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:

• اختیار معامله اروپایی (European Option): فقط در تاریخ سررسید قابل اعمال است (این مدل در بازار مشتقه ایران رایج‌تر است).
• اختیار معامله آمریکایی (American Option): در هر زمان تا پیش از سررسید قابل اعمال است.

این تفاوت در زمان اعمال قرارداد، بر انتخاب استراتژی‌ها و تصمیم‌گیری معامله‌گران در انواع معاملات در قرارداد های اختیار معامله تأثیرگذار است و شناخت آن بخش مهمی از موفقیت در بازارهای مشتقه به شمار می‌رود.

انواع موقعیت‌های معاملاتی در قرارداد های اختیار معامله

به طور کلی، انواع معاملات در قرارداد های اختیار معامله بر پایه چهار موقعیت اصلی بنا شده‌اند که اساس بسیاری از استراتژی‌های پیشرفته محسوب می‌شوند:

• خرید اختیار خرید (Long Call)
• فروش اختیار خرید (Short Call)
• خرید اختیار فروش (Long Put)
• فروش اختیار فروش (Short Put)

در ادامه، هر یک از این موقعیت‌ها را به صورت کاربردی توضیح می‌دهیم.

انواع موقعیت‌های خرید در اختیار معامله (Long Options)

در موقعیت‌های خرید، معامله‌گر با پرداخت مبلغی تحت عنوان پریمیوم، اختیار انجام معامله (خرید یا فروش یک دارایی) را به دست می‌آورد، بدون آن‌که ملزم به اجرای آن باشد. در نتیجه، در صورت نامطلوب بودن شرایط بازار، معامله‌گر می‌تواند از حق خود صرف‌نظر کند و زیان او تنها به میزان پریمیوم محدود خواهد بود.

۱. خرید اختیار خرید (Long Call): این موقعیت زمانی سودآور است که معامله‌گر انتظار افزایش قیمت دارایی پایه را دارد. اگر قیمت دارایی در بازار افزایش یابد، خریدار اختیار می‌تواند آن را با قیمت پایین‌تری که در قرارداد مشخص شده خریداری کرده و از تفاوت قیمت سود کسب کند.

ریسک این موقعیت تنها محدود به مقدار پریمیوم پرداختی است، در حالی که سود آن می‌تواند نامحدود باشد.

۲. خرید اختیار فروش (Long Put): این استراتژی در شرایطی کاربرد دارد که معامله‌گر پیش‌بینی می‌کند قیمت دارایی کاهش پیدا می‌کند. در این صورت، خریدار اختیار می‌تواند دارایی را با قیمت بالاتر (قیمت اعمال) به فروش برساند و از افت قیمت بازار سود ببرد.

علاوه بر سود در بازار نزولی، از این موقعیت می‌توان برای پوشش ریسک در برابر کاهش ارزش دارایی‌ها نیز استفاده کرد. ریسک در این حالت، صرفاً به اندازه‌ی پریمیوم پرداخت‌شده محدود است.

انواع موقعیت‌های فروش در اختیار معامله (Short Options)

در موقعیت‌های فروش، معامله‌گر با فروش قرارداد اختیار و دریافت پریمیوم، متعهد می‌شود که در صورت درخواست خریدار، مفاد قرارداد را اجرا کند. برخلاف موقعیت خرید، در این حالت فروشنده الزام دارد و در معرض ریسک‌های بیشتری قرار دارد.

۱. فروش اختیار خرید (Short Call): این موقعیت در بازارهای خنثی یا نزولی کاربرد دارد.  در این حالت، اگر قیمت دارایی افزایش پیدا نکند، خریدار از حق خود استفاده نمی‌کند و فروشنده پریمیوم را به عنوان سود نگه می‌دارد. اما در صورت افزایش ناگهانی قیمت دارایی پایه، فروشنده ممکن است متحمل زیان نامحدود شود.

۲. فروش اختیار فروش (Short Put): این موقعیت زمانی مناسب است که معامله‌گر انتظار دارد قیمت دارایی افزایش یابد یا حداقل کاهش نیابد. اگر قیمت بالاتر از قیمت اعمال باقی بماند، خریدار قرارداد را اجرا نمی‌کند و فروشنده سود خود را از پریمیوم دریافت می‌کند.

در صورتی که قیمت کاهش یابد، فروشنده موظف می‌شود دارایی را با قیمتی بالاتر از بازار خریداری کند که می‌تواند منجر به زیان شود.

موقعیت‌های بدون پوشش (Naked Positions)

در معاملات اختیار معامله، زمانی‌که معامله‌گر بدون در اختیار داشتن دارایی پایه یا موقعیت جبرانی وارد معامله شود، موقعیت او بدون پوشش (Naked) محسوب می‌شود. این نوع موقعیت‌ها به دلیل عدم پشتوانه، دارای ریسک بالایی هستند و معمولاً نیازمند وجه تضمین (Margin) بیشتری هستند.

• Naked Long: در این حالت، معامله‌گر اقدام به خرید اختیار خرید یا فروش می‌کند بدون اینکه دارایی پایه یا موقعیت پوشش‌دهنده‌ای داشته باشد. ریسک این موقعیت محدود به پریمیوم پرداختی است.

Naked Short: در این حالت، معامله‌گر اقدام به فروش قرارداد اختیار (Call یا Put) می‌کند در حالی که دارایی پایه یا موقعیت پوششی برای ایفای تعهد خود ندارد. این نوع موقعیت به‌ویژه در فروش اختیار خرید (Short Call) می‌تواند بسیار پرریسک باشد؛ چراکه در صورت افزایش شدید قیمت دارایی، زیان فروشنده می‌تواند نامحدود شود. به همین دلیل، معمولاً برای این موقعیت‌ها وجه تضمین بالا است.

انواع معاملات در قرارداد های اختیار 

در بازار مشتقه و به‌ویژه معاملات اختیار معامله، شناخت نوع ورود و خروج از یک موقعیت نقش کلیدی در طراحی استراتژی‌های معاملاتی ایفا می‌کند. از این منظر، انواع معاملات در قرارداد های اختیار معامله را می‌توان به دو گروه اصلی تقسیم کرد: معاملات فزاینده و معاملات کاهنده. این تقسیم‌بندی بر پایه‌ی اثر معامله‌گر بر تعداد موقعیت‌های باز (Open Interest) شکل گرفته است.

۱. معاملات فزاینده (Opening Transactions)

معاملات فزاینده آن دسته از معاملات هستند که باعث ایجاد یک موقعیت جدید یا افزایش موقعیت‌های باز موجود در قرارداد اختیار معامله می‌شوند. معامله‌گر در این حالت، یا برای اولین بار وارد بازار می‌شود، یا موقعیت خود را گسترش می‌دهد. معاملات فزاینده شامل دو نوع اصلی هستند:

• خرید فزاینده (Opening Purchase): در این نوع معامله، فرد اقدام به خرید قرارداد اختیار خرید یا اختیار فروش می‌کند. نتیجه‌ی این خرید، افزایش موقعیت باز خرید در آن قرارداد برای معامله‌گر است. این عمل به او حق (نه الزام) اجرای معامله در آینده را می‌دهد.
• فروش فزاینده (Opening Sale): فروش فزاینده به این معنا است که فرد بدون داشتن موقعیت اختیار باز، اقدام به اخذ موقعیت فروش یا افزایش تعداد موقعیت‌های فروش خود می‌کند. در چنین حالتی، ریسک از طرف فروشنده نامحدود و سود محدود است. 

۲. معاملات کاهنده (Closing Transactions)

معاملات کاهنده معکوس معاملات فزاینده هستند. این دسته از معاملات با هدف کاهش یا بستن موقعیت‌های باز موجود انجام می‌شوند.گاهی به این نوع معاملات، «بستن موقعیت» یا «خروج از بازار» نیز گفته می‌شود.

• خرید کاهنده (Closing Purchase):  در صورتی‌که معامله‌گر قبلاً در موقعیت فروش بوده باشد، اکنون با خرید همان قرارداد اقدام به خروج از تعهد قبلی می‌کند. این خرید باعث بستن یا کاهش موقعیت فروش او خواهد شد و ریسک تعهد از بین می‌رود.
• فروش کاهنده (Closing Sale):   این معامله زمانی انجام می‌شود که معامله‌گر قبلاً یک قرارداد را خریداری کرده و اکنون قصد فروش همان قرارداد را دارد تا از موقعیت خرید خارج شود. با انجام این فروش، حق اختیار وی از بین می‌رود و موقعیت خرید بسته می‌شود.

نکته مهم در تحلیل انواع معاملات در قرارداد های اختیار معامله

هر معامله‌ای که در بازار آپشن انجام می‌شود (چه خرید و چه فروش)، تأثیر مستقیمی بر میزان تعهدات فعال معامله‌گر دارد.

• اگر هدف، افزایش تعهد و ورود به موقعیت جدید باشد، معامله فزاینده محسوب می‌شود
• اگر هدف، خروج از موقعیت موجود یا کاهش تعهد قبلی باشد، معامله کاهنده است.

با توجه به ساختار و ویژگی‌های خاص بازار مشتقه، آشنایی با انواع معاملات در قرارداد های اختیار به عنوان یکی از اصول بنیادی برای ورود هوشمندانه و تصمیم‌گیری مؤثر در این بازار اهمیت بالایی دارد. این شناخت، معامله‌گران را قادر می‌سازد تا با درک دقیق موقعیت‌های خرید و فروش، تفاوت بین معاملات فزاینده و کاهنده، و همچنین سطح ریسک هر موقعیت، استراتژی‌های متناسب با شرایط بازار طراحی کنند.
در نهایت، تسلط بر انواع معاملات در قرارداد های اختیار نه تنها باعث افزایش بهره‌وری سرمایه می‌شود، بلکه نقش کلیدی در کاهش ریسک  و ارتقاء سطح حرفه‌ای فعالیت در بازارهای مالی ایفا می‌کند.

سوالات متداول