تورم و مدیریت دارایی
در این گفتوگو، مواردی همچون عوامل به‌وجود آورنده تورم، نحوه مدیریت نقدینگی در زمان تورم و همچنین روند تورم و سرمایه‌گذاری در بازارها در دهه‌های اخیر مورد بررسی قرار گرفته است. گفتوگوی ویدیویی “تورم و مدیریت دارایی” با یکی از مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری کارگزاری مفید صورت گرفته است که شما می‌توانید ویدیو این گفتوگو را مشاهده نمایید یا متن زیر که گزارشی از مهم‌ترین بخش‌های این گفتوگو است را مطالعه کنید.
بخش دوم این گفتگو را می‌توانید از این لینک مشاهده کنید.
تورم
تورم بالا، یک نوع بیماری است و امکان سرایت این بیماری به اقتصاد‌های جهانی وجود دارد. اکثر بخش‌های اقتصاد جهانی این بیماری را مهار کرده‌اند و به تورم تک رقمی دست یافته‌اند. طبق آمار‌ها، در حال حاضر تعداد اندکی از کشور‌ها دارای تورم ۲ رقمی هستند. در خاورمیانه، کشورهای ایران، ترکیه، لبنان و چند کشور آفریقایی دیگر از لحاظ تورم دارای وضعیت نابه‌هنجاری هستند.
مفهوم تورم و تاثیرات آن
اما مفهوم تورم چیست؟ افزایش مداوم و پیوسته قیمت‌ها را تورم می‌گویند. فاصله طبقاتی، از جمله مواردی است که تورم بر آن تاثیر گذار است. به بیان ساده‌تر، تورم باعث به‌وجود آمدن اختلاف طبقاتی خواهد شد.
اما تورم بر روی چه کسانی بیشتر اثر گذار است؟ آیا تورم بر زندگی تمامی افراد جامعه تاثیر می‌گذارد؟ در پاسخ به این سوال می‌توان این‌گونه گفت که تمامی اقشار ضعیف و پردرآمد جامعه تورم را تجربه می‌کنند. اما گروهی از مردم که درآمد آن‌ها متناسب با تورم افزایش پیدا نمی‌‌کند، بیشتر دچار مشکل خواهند شد. اگر در کنار تورم، سایر متغیرهای اقتصادی نیز وضعیت نامناسبی داشته باشند، اقشار متوسط و ضعیف جامعه، بیشتر تحت فشار قرار خواهند گرفت.
تورم در سه دهه اخیر (۷۰، ۸۰، و۹۰) نیز در ایران تجربه شده است. در دهه ۷۰ با وجود تورم بسیار بالا، رشد اقتصادی بالایی نیز وجود داشته است. در دهه ۸۰ نرخ رشد تورم، به دلیل بهبود و رشد شرایط اقتصادی و سیاسی کاهش پیدا کرده است و در دهه ۹۰ نیز این شرایط بعد از توافق برجام بهتر شد. اما پس از خروج آمریکا از این توافق، نرخ رشد تورم آهنگ صعودی به‌خود گرفت و کشور تورم زیادی را تجربه کرد. در این دهه رشد اقتصادی تقریبا صفر بوده است و اشخاصی که به منابع بانکی و رانت‌ها دسترسی نداشتند به مراتب آسیب بیشتری را تجربه کردند که این قشر بخش قابل توجهی از اقتصاد کشور را تشکیل می‌دادند.
علت وجود تورم در ایران
عدم هم‌خوانی عرضه و تقاضا باعث به‌وجود آمدن تورم خواهد شد. اما این عرضه و تقاضا چگونه و در چه زمینه‌ای می‌تواند به‌وجودآورنده تورم باشد؟ برای توضیح دقیق این مسئله، باید دو مولفه رشد نقدینگی و میانگین رشد اقتصادی را بررسی کنیم. برای این منظور، رشد نقدینگی را عرضه و میانگین رشد اقتصادی کشور را تقاضا در نظر می‌گیریم. به‌عنوان مثال اگر میانگین رشد اقتصادی کشور در ده‌های ۷۰، ۸۰ و۹۰ برابر با پنج درصد باشد و رشد نقدینگی در این بازه‌های زمانی به‌طور متوسط ۲۵ درصد باشد، به علت عدم هم‌خوانی میزان عرضه و تقاضا، رشد نقدینگی افزایش یافته و حاصل این اتفاق به‌وجود آمدن تورم خواهد بود. طبق محاسبات، میانگین رشد اقتصادی چهل سال گذشته ۳.۳ ٪ درصد بوده است و رشد اقتصادی در محدوده ۱۰٪ درصد و رشد نقدینگی در محدوده ۲۵٪ قرار گرفته است. دلیل به‌وجود آمدن تورم در چهل سال اخیر، عدم تناسب و هم‌خوانی این ارقام با یکدیگر است. حال که در خصوص علل تورم صحبت شد، در ادامه به این مسئله پرداخته می‌شود که چه عواملی باعث افزایش رشد نقدینگی که عاملی برای به‌وجود آمدن تورم است، می‌شود.
علت افزایش رشد نقدینگی کشور
افزایش رشد نقدینگی کشور دو علت اصلی و مهم دارد. اولین دلیل افزایش رشد نقدینگی، کسری بودجه دولت و دلیل دیگر، ناترازی بانک‌ها است. در سال‌های گذشته، دولت بیشتر از میزان درآمد‌هایش، هزینه‌های خارج از کنترل داشته است. این هزینه‌ها در دوره‌های وفور ارزی منجر به فروش ارز به سیستم بانکی و افزایش پایه پولی شده است. در دوره‌های کمبود ارزی، این هزینه‌های خارج از کنترل، منجر به اضافه برداشت از سیستم بانکی و بانک مرکزی شده است. البته عوامل دیگری همچون تحریم‌ها نیز بر این افزایش تاثیر گذار هستند. اما در نهایت، کسری بودجه دولت و ناترازی بانک‌ها را می‌توان دو علت اصلی افزایش نقدینگی کشور دانست.
علل کاهش درآمد‌های ارزی
پس از خروج آمریکا از توافق برجام، درآمد‌های ارزی به شدت کاهش یافت. اما چگونه؟ پس از بهم خوردن توافق برجام و اعمال تحریم‌ها، امکان صادرات نفت با محدودیت‌هایی مواجه شد که در نتیجه این محدودیت‌ها، صادرات نفت کاهش یافت. این اتفاق خود منجر به کاهش و آسیب به سیستم تولید و نیز درآمد‌های ارزی کشور شد. در آن زمان، این رویداد پیش‌بینی نشده بود و با توجه به اینکه بودجه کشور بر اساس صادرات نفت تنظیم شده بود، دولت با کسری بودجه مواجه شد.
در سال‌های ۹۲ تا ۹۵ رشد نقدینگی کشور نسبت به میانگین رشد اقتصادی تفاوت زیادی نداشت و دولت با کسری بودجه زیادی مواجه نبود. همچنین از لحاظ درآمد‌های ارزی، کشور در وضعیت به نسبت خوبی قرار داشت. اما در این بازه زمانی، بانک‌ها سود زیادی به سرمایه‌گذارن پرداخت می‌کردند و از طرف دیگر، درآمد بانک‌ها شامل سود تسهیلات و سرمایه‌گذاری‌های آن‌ها به اندازه کافی رشد نداشت. به عبارت دیگر، در آن سال‌ها، در کنار دو مولفه بدهی‌ها و سود پرداختی بانک‌ها که روند صعودی و روبه‌رشدی را داشتند، بخش‌های دیگر بانکی رشد نکرد و حاصل این اتفاق اضافه برداشت از سیستم بانکی کشور بود.
ناترازی به وجود آمده برای بانک‌ها خسارات شدیدی را به تمامی قسمت‌های اقتصاد ایران وارد نمود. برای رفع این مشکل، دولت ۲۵ هزار میلیارد تومان در انتهای سال ۹۶ و ۸۰ هزار میلیارد تومان در زمان ادغام برخی از بانک‌ها، به سیستم بانکی پرداخت کرد.
بررسی تاریخچه تورم در کشور
در دوره‌ای مانند دهه ۸۰، وضعیت اقتصادی مناسب بود و تورم بین ۱۰ تا ۲۵ درصد بود. در ابتدای سال ۹۲ و پس از برجام، تورم به زیر ۱۰ درصد رسید اما در ابتدای سال ۹۷ نرخ رشد تورم با سرعت بالایی صعودی شد. نرخ رشد تورم در کشور از سال ۹۷ به بعد بیشتر از میانگین رشد اقتصادی بود. از مهرماه سال ۹۷، نرخ ارز در کشور۴ برابر شد که این افزایش نرخ منجر به یک دوره سکون یک‌ساله در تمامی بازارها شد. این رکود در بازار سهام نیز قابل مشاهده بود که در اوایل اسفند‌ماه این وضعیت بهتر شد. پس از این دوره سکون و به دلیل شرایط سیاسی و محدودیت در صادرات نفت، شرایط اقتصادی کشور به مراتب بدتر شد، به‌گونه‌ای که دیگر نرخ تورم زیر ۲۰ درصد قابل مشاهده نبود. در حال حاضر نیز کشور در شرایط نرخ تورم بالای ۴۰ درصد قرار دارد که تاکنون بی‌سابقه بوده است.
اَبَر تورم چیست؟
نرخ تورم‌های بسیار بالا و بیش از ۳۰ تا ۴۰ درصد در ماه یا تورم ۳ رقمی در سال را اَبَر تورم می‌گویند. در این شرایط، بنیاد‌های اقتصادی، تولیدی و بخش عرضه، دچار آسیب شدیدی می‌شوند که چاره‌ای به‌جز رشد نقدینگی یا افزایش پول باقی نمی‌ماند.
پیش بینی آینده تورم در ایران
در حال حاضر ایران از نظر رشد نقدینگی، وضعیت بی‌سابقه‌ای را تجربه می‌کند. اگر رشد نقدینگی روندی نزولی را در پیش گیرد، کشور از اَبَر تورم دور خواهد شد. اما اگر رشد نقدینگی روند صعودی را در پیش گیرد و در کنار مشکلات صادرات نفتی مشکلات صادرات غیرنفتی نیز به‌وجود بیاید، اَبَر تورم در ایران به‌وجود خواهد آمد. در حال حاضر صادرات غیر نفتی ایران با مشکل مواجه نیست و با توجه به تصمیمات دولت و ابراز نگرانی‌ها در خصوص کسری بودجه و برنامه‌های پیش رو، می‌توان گفت ایران از شرایط اَبَر تورم فاصله زیادی دارد.
علت‌های افت و خیز روند رشد نقدینگی در کشور
در دوره‌های مختلف روند رشد نقدینگی دچار افت و خیز زیادی بوده است. تورم نیز پس از جنگ تحمیلی تا میانه دهه هفتاد روندی صعودی داشته است. در آن زمان ظرفیت‌های اقتصادی کشور به شدت دچار آسیب شده بود. همچنین اقداماتی نظیر ساختمان سازی و بازسازی بخش‌های اقتصادی و سیاست‌های تعدیل اقتصادی در پیش گرفته شده بود. پس از آن در اواسط دهه ۸۰، بحث سه قفله کردن خزانه بانک مرکزی به منظور کنترل رشد نقدینگی و تورم مطرح شد که نتیجه مطلوبی داشت. در آن سال‌ها درآمد فروش نفت و رشد اقتصادی نیز در وضعیت مطلوبی قرار داشت و در نتیجه، روند رشد نقدینگی نزولی شد. از جمله موارد دیگری که باعث پایین آمدن نرخ تورم در آن زمان شد، ورود نقدینگی به بازار سهام و ملک بود.
نحوه مدیریت پول نقد در تورم چگونه است؟
در شرایط تورمی، گزینه‌هایی مانند مسکن، طلا، سپرده بانکی، بازار ارز، املاک و سرمایه‌گذاری در سهام وجود دارد که هر شخص می‌تواند نوع سرمایه‌گذاری خود را انتخاب کند. شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی در اواخر دهه ۷۰ نسبت به اوایل این دهه، ۷ برابر بوده است. به‌صورت دقیق‌تر می‌توان این‌گونه گفت که در این دهه تورم بالای ۶۰۰ درصد بوده است.
به‌عنوان مثال اگر شخصی در دهه ۷۰ مبلغ ۱۰۰ ریال را در ارزی مانند دلار سرمایه‌گذاری کرده بود، در اواخر دهه سرمایه او به ۵۵۰ ریال می‌رسید و با توجه به نرخ تورم در آن دهه، سرمایه وی از تورم عقب مانده بود. رشد شاخص بورس در این دهه ۸ برابر تورم بوده است و همینطور افزایش قیمت مسکن نیز تقریبا به اندازه تورم برابر بوده است. در دهه ۸۰ نیز سرمایه‌گذاری در بورس معادل ۷۰۰ درصد، دلار تقریبا ۱۰۰ درصد، مسکن و سپرده‌های بانکی نیز تقریبا ۵۰۰ درصد برای سرمایه‌گذاران سود داشته‌اند. در واقع در این دهه دلار از نرخ تورم عقب بوده است و بازدهی سرمایه‌گذاری در بورس، سپرده‌های بانکی و مسکن از میزان تورم بیشتر بوده است. در دهه ۹۰ نیز رشد شاخص بورس ۶۰۰٪، سپرده‌های بانکی و مسکن تقریبا ۱۰۰٪ و دلار ۲۰۰٪ بیشتر از تورم بوده است.
بهترین پوشش سرمایه در دوران تورمی
اگرچه ممکن است بازار بورس در کوتاه‌مدت نوسانات شدیدی را تجربه کند، اما داده‌های تاریخی نشان می‌دهد که بازدهی بازار بورس در طولانی‌مدت بسیار بیشتر از تورم و سایر بازارهای موازی بوده است. به همین علت، سرمایه‌گذاری بلندمدت در بازار بورس یکی از بهترین گزینه‌ها برای حفظ ارزش دارایی‌ها در برابر تورم محسوب می‌شود.
