تفاوت پول و شبه پول

پول و شبه‌ پول دو مفهوم کلیدی در دنیای مالی هستند که هر کدام نقش‌های متفاوتی در اقتصاد ایفا می‌کنند. در حالی که پول به عنوان وسیله اصلی مبادله و ذخیره ارزش در معاملات روزمره شناخته می‌شود، شبه‌پول دارایی‌های مالی است که نقدشوندگی کمتری دارند اما همچنان قابلیت تبدیل به پول نقد را دارند. تفاوت‌های این دو مفهوم نه تنها بر نحوه استفاده از آن‌ها تأثیر می‌گذارد، بلکه در مدیریت نقدینگی و سیاست‌های پولی نیز اهمیت زیادی دارد. در این مطلب به بررسی مفهوم پول و شبه پول، تفاوت‌های اساسی آن‌ها و نقش هر یک در اقتصاد می‌پردازیم.

مفهوم پول

پول به عنوان وسیله‌ای برای تبادل، ذخیره ارزش و واحد محاسبه در اقتصاد شناخته می‌شود. این ابزار شامل اسکناس، سکه‌ها و سپرده‌های جاری است و به‌طور گسترده در خرید کالاها و خدمات و پرداخت بدهی‌ها به کار می‌رود. پول به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان اقتصادی در هر جامعه عمل می‌کند و چندین ویژگی مهم دارد.

پول برای سنجش و تعیین ارزش کالاها و خدمات به کار می‌رود و به افراد امکان می‌دهد تا مقایسه دقیقی بین ارزش‌های مختلف داشته باشند. همچنین، افراد می‌توانند از پول برای خرید و فروش کالاها و خدمات در بازار استفاده کنند. قابلیت تقسیم‌پذیری نیز یکی از ویژگی‌های اساسی پول است. پول به دلیل وجود اسکناس‌های متنوع از قابلیت تقسیم‌پذیری برخوردار است، که این ویژگی باعث می‌شود معاملات در اندازه‌های مختلف به‌راحتی انجام شود و مبادلات کوچک نیز امکان‌پذیر باشد.

انواع پول

پول به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که هر کدام نقش و ویژگی‌های خاص خود را در اقتصاد دارند. انواع اصلی پول شامل موارد زیر است:

پول نقد (فیزیکی): شامل اسکناس‌ها و سکه‌هایی است که در دست مردم برای معاملات روزمره استفاده می‌شود. این نوع پول نقدشوندگی بالایی دارد و به سرعت قابل انتقال و استفاده است.

‌پول تحریری یا اعتباری: پول تحریری به مانده‌حساب افراد در بانک‌ها اطلاق می‌شود و معمولاً از طریق چک، کارت بانکی، اینترنت یا موبایل از یک حساب به حساب دیگر منتقل می‌شود. در واقع، پول تحریری همان موجودی حساب‌های جاری یا اعتباری شما در بانک‌هاست که بدون نیاز به اسکناس، به‌صورت الکترونیکی بین حساب‌ها جابه‌جا می‌شود.

پول کالایی: پولی است که به کالاهای با ارزش مانند طلا، نقره یا سایر اقلام وابسته است. در گذشته، پول کالایی بر پایه ارزش واقعی این کالاها به کار گرفته می‌شد.

مفهوم شبه‌ پول

شبه‌پول به دارایی‌های مالی‌ اشاره دارد که نقدشوندگی کمتری نسبت به پول دارند و به طور غیرمستقیم به پول نقد تبدیل می‌شوند. این دارایی‌ها شامل سپرده‌های مدت‌دار، اوراق قرضه، سهام و سایر دارایی‌های مشابه می‌شود. شبه‌ پول به دلیل محدودیت‌های زمانی یا مقرراتی که برای تبدیل به پول دارد، به سرعت قابل استفاده نیست، اما همچنان بخشی از عرضه پول در نظر گرفته می‌شود. 

تفاوت پول و شبه پول

۱. نقدشوندگی: یکی از مهم‌ترین تفاوت‌‌های پول و شبه‌ پول نقدشوندگی آن‌هاست. پول نقد یا سپرده‌های دیداری به سرعت و به آسانی در هر زمانی برای خرید کالا یا خدمات مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مقابل، شبه‌پول نقدشوندگی کمتری دارد و تبدیل آن به پول ممکن است نیاز به مدت زمان بیشتری داشته باشد.

۲. کاربرد: پول به طور مستقیم در مبادلات روزمره استفاده می‌شود، در حالی که شبه‌ پول معمولاً برای سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت‌ یا به عنوان ذخیره ارزش نگهداری می‌شود. سپرده‌های مدت‌دار یا اوراق قرضه کوتاه‌مدت نمی‌توانند به سرعت در خریدهای روزانه مورد استفاده قرار گیرند.

۳. سوددهی: پول به خودی خود بهره‌ای تولید نمی‌کند، در حالی که شبه‌ پول به دلیل طولانی‌تر بودن دوره نگهداری، اغلب بهره یا سود به دارنده آن پرداخت می‌کند. به عنوان مثال، سپرده‌های مدت‌دار به صاحبانشان سودی ارائه می‌دهند.

۵. نقش در عرضه پول: عرضه پول به مجموع کل پول موجود در یک اقتصاد اشاره دارد که در اختیار مردم، شرکت‌ها و مؤسسات برای انجام معاملات و سرمایه‌گذاری‌ها قرار دارد. این پول شامل پول نقد در گردش (مانند اسکناس و سکه) و انواع سپرده‌های بانکی است. عرضه پول به دو دسته اصلی M۱ و M۲ تقسیم می‌شود. پول بخشی از M۱ است که M۱ شامل اسکناس‌ها، سکه‌ها و سپرده‌های دیداری است که می‌توان آن‌ها را بلافاصله برای معاملات روزمره استفاده کرد. شبه‌پول به M۲ تعلق دارد که M۲ علاوه بر M۱، شامل دارایی‌هایی مانند سپرده‌های مدت‌دار و حساب‌های پس‌انداز است که نقدشوندگی کمتری دارند. 

نکته: سپرده‌های دیداری نوعی سپرده بانکی هستند که افراد و شرکت‌ها می‌توانند به‌صورت فوری و بدون محدودیت از آن‌ها برداشت کنند. این نوع سپرده‌ها در حساب‌های جاری نگهداری می‌شوند. سپرده‌های دیداری نقدشوندگی بالایی دارند و به راحتی قابل دسترس هستند.

افزایش شبه پول چه معایبی دارد؟

افزایش شبه پول می‌تواند معایب مختلفی را برای اقتصاد به همراه داشته باشد. یکی از مشکلات اصلی این است که افراد ممکن است به دلیل بازدهی بالای حساب‌های مدت‌دار، پول خود را در این حساب‌ها نگهداری کنند. این کار منجر به کاهش سرعت گردش پول در جامعه و کاهش تقاضا می‌شود که می‌تواند به رکود اقتصادی منجر شود. به منظور مقابله با این مشکل، دولت‌ها ممکن است سیاست‌هایی مانند وضع مالیات بر حساب‌های مدت‌دار را اجرا کنند تا افراد به جای نگهداری پول، سرمایه‌گذاری در اقتصاد را ترجیح دهند.

نقش پول و شبه پول در اقتصاد

پول به عنوان عنصر اصلی معاملات و مبادلات اقتصادی نقش بسیار مهمی در اقتصاد دارد. وجود پول به مردم امکان می‌دهد که بدون نیاز به معاملات پایاپای، نیازهای خود را برآورده کنند. شبه‌ پول به عنوان ابزاری برای ذخیره‌سازی ارزش در بلندمدت عمل می‌کند و معمولاً برای سرمایه‌گذاری و پس‌انداز به کار می‌رود. این دارایی‌ها به دلیل سودی که ارائه می‌دهند، به عنوان یک منبع درآمد برای افراد و شرکت‌ها به شمار می‌روند. همچنین، شبه‌پول به سیاست‌گذاران اقتصادی کمک می‌کند تا با کنترل میزان آن در اقتصاد، به مدیریت تورم و رشد اقتصادی بپردازند.

افزایش حجم پول در یک اقتصاد می‌تواند منجر به افزایش تقاضا و در نتیجه افزایش قیمت‌ها شود، در حالی که شبه‌پول به دلیل نرخ سود ثابت و کمتر بودن نقدشوندگی، تاثیر کمتری بر تورم دارد. اگرچه افزایش شبه‌پول می‌تواند منجر به افزایش سرمایه‌گذاری‌ها شود، اما اثرات مستقیم آن بر تورم نسبت به پول کمتر است.

مدیریت پول و شبه‌ پول توسط بانک مرکزی

مدیریت پول و شبه‌ پول توسط بانک مرکزی از طریق سیاست‌های پولی و مالی انجام می‌شود که هدف اصلی آن‌ها کنترل نقدینگی، ثبات اقتصادی و مدیریت تورم است. به طور کلی، این مدیریت از طریق ابزارهای زیر صورت می‌گیرد:

۱. نرخ بهره بانکی: بانک مرکزی با تعیین نرخ بهره، بر رفتار پول و شبه‌ پول تأثیر می‌گذارد. کاهش نرخ بهره معمولاً افراد را ترغیب به سپرده‌گذاری کمتر و مصرف بیشتر می‌کند، در حالی که افزایش نرخ بهره باعث افزایش شبه‌پول می‌شود، زیرا افراد تمایل بیشتری به نگهداری سپرده‌های بلندمدت با سود بالاتر پیدا می‌کنند.

۲. عملیات بازار باز: بانک مرکزی با خرید و فروش اوراق قرضه در بازارهای مالی، عرضه پول را کنترل می‌کند. با خرید اوراق، بانک مرکزی پول بیشتری به سیستم اقتصادی تزریق می‌کند و با فروش اوراق، نقدینگی را کاهش می‌دهد. این فرایند تاثیر مستقیمی بر پول نقد (M1) و شبه‌پول (M2) دارد.

۳. نسبت ذخیره قانونی: بانک مرکزی از طریق تعیین نسبت ذخیره قانونی (مقدار پولی که بانک‌ها باید به عنوان ذخیره نگهداری کنند) بر توانایی بانک‌ها در خلق پول تأثیر می‌گذارد. کاهش نسبت ذخیره قانونی این امکان را به بانک‌ها می‌دهد که بخش بیشتری از پول خود را به وام‌دهی اختصاص دهند و سودآوری بیشتری داشته باشند. این امر باعث افزایش جذابیت سپرده‌های بانکی می‌شود و در نتیجه، منجر به ایجاد شبه‌پول بیشتری در اقتصاد خواهد شد.

۴. سیاست‌های پولی و مالی: بانک مرکزی از طریق تنظیم نرخ بهره و کنترل عرضه پول، میزان نقدینگی و حجم پول و شبه‌ پول در اقتصاد را مدیریت می‌کند. در سیاست پولی انبساطی، با کاهش نرخ بهره و افزایش عرضه پول، حجم پول نقد و سپرده‌های دیداری بیشتر می‌شود که موجب افزایش تقاضا و تحریک اقتصاد می‌گردد.  

در مقابل، در سیاست پولی انقباضی، با افزایش نرخ بهره و کاهش عرضه پول، حجم پول نقد کاهش می‌یابد و در نتیجه شبه‌پول افزایش می‌کند. اگر حجم پول به طور نامناسبی افزایش یابد و باعث ایجاد تورم شود، بانک مرکزی با کنترل نرخ بهره یا فروش اوراق قرضه سعی می‌کند تا حجم پول را کاهش داده و تورم را کنترل کند.

درک تفاوت پول و شبه پول برای تحلیل وضعیت اقتصادی یک کشور و تصمیم‌گیری‌های مالی مهم است. در حالی که پول به عنوان ابزاری برای مبادله روزمره شناخته می‌شود، شبه‌پول به عنوان ابزاری برای ذخیره‌سازی ارزش و سرمایه‌گذاری در بلندمدت عمل می‌کند. هر دو نقش‌های مهمی در سیستم مالی دارند و مدیریت صحیح آن‌ها توسط سیاست‌گذاران می‌تواند به ثبات اقتصادی و کنترل تورم کمک کند.

سوالات متداول