کارت بانکی چیست و چگونه کار میکند؟

کارت بانکی ابزاری مدرن در دنیای مالی است که به افراد اجازه میدهد طیف گستردهای از تراکنشها و مدیریت حسابهای بانکی را بهسادگی انجام دهند. این ابزار بهسرعت جایگزین روشهای سنتی پرداخت مانند پول نقد شده و نقش کلیدی در تسهیل امور مالی و اقتصادی دارد. کارتهای بانکی با بهرهگیری از فناوریهای پیشرفته در سراسر جهان مورد استفاده قرار میگیرند. در این مطلب به بررسی جامع ویژگیها و کاربردهای کارتهای بانکی میپردازیم.
دسترسی سریعتر به مطالب
تاریخچه و پیدایش کارت بانکی
در دهه ۱۹۵۰، بانکها در انگلستان و آمریکا برای مکانیزهکردن فرآیندهای برداشت و واریز وجه، سه دستگاه طراحی کردند که دو دستگاه قابلیت پرداخت و یک دستگاه قابلیت دریافت وجه را داشتند. در همین دوره، موسسات اعتباری نیز برای نخستین بار از کارتهای اعتباری استفاده کردند.
در ادامه، شرکتهایی مانند داینرز کلاب (Diners Club) و امریکن اکسپرس (American Express)، با صدور کارتهای مقوایی برای مشتریان خود، قدرت خرید اعتباری را به آنها ارائه دادند. اما این کارتها بهدلیل دوام پایین، بهزودی جای خود را به کارتهای پلاستیکی دادند که ماندگاری بیشتری داشتند. طراحی اولیه این کارتها ساده بود و تنها اطلاعات ضروری بهصورت برجسته روی کارت درج میشد. در قسمت پشت کارت نیز امضای مالک بهعنوان شناسایی هویتی قرار داشت.
با پیشرفت فناوری، کارتهای مغناطیسی معرفی شدند که با نوار مغناطیسی خود، قابلیت ذخیرهسازی اطلاعات بیشتری داشتند. خواندن این اطلاعات با دستگاههای مخصوص انجام میشد و فرآیند تراکنش را بهصورت مکانیزه تسهیل میکرد. جنس این کارتها از PVC بود که در ابعاد استاندارد ۵۴ × ۸۶ میلیمتر تولید میشدند.
اولین کارت بانکی در ایران در سال ۱۳۷۱ توسط بانک سپه عرضه شد و در ابتدا تنها برای استفاده از خودپردازها به کار میرفت. بهتدریج، این کارتها در دهه ۱۳۷۰ برای خدماتی مانند برداشت وجه و مشاهده موجودی رایج شدند. در دهه ۱۳۸۰، با پیشرفت فناوری و افزایش امنیت تراکنشها از طریق تراشههای الکترونیکی، کارتهای بانکی نقش گستردهتری پیدا کردند. در همین زمان، سیستمهای پرداخت الکترونیک مانند شتاب راهاندازی شدند و امکان تراکنشهای بینبانکی یکپارچه را فراهم کردند.
کارت بانکی
کارت بانکی، قطعهای پلاستیکی است که بر اساس اطلاعات بانکی و شخصی صاحب حساب، توسط بانکها صادر میشود. با استفاده از کارتهای بانکی، افراد میتوانند در هر زمان و مکانی از دستگاههای خودپرداز (ATM) برای برداشت وجه، واریز وجه، انتقال پول، اعلام موجودی یا دریافت اطلاعات حساب استفاده کنند. همچنین، با توسعه دستگاههای POS در فروشگاهها، امکان انجام پرداختهای غیرنقدی بهسادگی فراهم شده است. این ویژگی نیاز به حمل پول نقد را به حداقل رسانده و امنیت مالی را به میزان قابلتوجهی ارتقا داده است. در ایران، این کارتها که با نام کارت عابربانک یا کارت نقدی نیز شناخته میشوند.
بیشتر بخوانید: با اصطلاحات پرکاربرد بانکی آشنا شوید
نحوه عملکرد کارت بانکی
کارتهای بانکی با استفاده از فناوریهایی مانند تراشه، نوار مغناطیسی و NFC اطلاعات مورد نیاز برای انجام تراکنش را به دستگاه کارتخوان یا خودپرداز ارسال میکند. در تراکنشهای آنلاین، این اطلاعات رمزگذاریشده به سرورهای بانکی ارسال میشود و پس از تایید تراکنش، مبلغ از حساب کسر یا به حساب اضافه میشود. این فرآیند معمولاً در چند ثانیه انجام میشود.
اجزای کارت بانکی
کارتهای بانکی از بخشهای مختلفی تشکیل شده است که هر کدام نقش خاصی در عملکرد آن دارند:
شماره کارت: شماره کارت بانکی یک شناسه ۱۶ رقمی است که شش رقم اول بهعنوان شناسه بانک یا مؤسسه مالی صادرکننده (BIN) کارت را مشخص میکند. دو رقم بعدی معرف کد محصول است که نوع کارت بانکی (مانند کارت هدیه یا نقدی) را تعیین میکند. هفت رقم بعدی شماره سریال کارت را مشخص میکند. رقم آخر نیز بهعنوان “رقم کنترلی” برای بررسی صحت و اعتبار شماره کارت استفاده میشود. این ساختار استاندارد به شناسایی دقیق کارتها و اطمینان از صحت تراکنشها کمک میکند.
نام دارنده کارت: نام و نام خانوادگی دارنده کارت که معمولاً در قسمت جلوی کارت درج میشود تا هویت مالک کارت مشخص شود.
تاریخ انقضا: تاریخ انقضای کارتهای بانکی که بهصورت ماه و سال بر روی کارت درج شدهاست و نشاندهنده مدت اعتبار کارت است. پس از این تاریخ، لازم است کارت تعویض و کارت جدید صادر شود.
کد CVV2: کد CVV2 که مخفف عبارت Card Verification Value است، یک عدد سه یا چهار رقمی است که روی کارتهای بانکی درج میشود. این کد بهمنظور افزایش امنیت طراحی شده و برای انجام تراکنشهای الکترونیکی، مانند خریدهای آنلاین، ضروری است.
نوار مغناطیسی: نوار مغناطیسی روی کارت بانکی از ذرات مغناطیسی بسیار کوچک تشکیل شده است که اطلاعات حساب بانکی متصل به کارت را ذخیره میکند. این نوار به دستگاههای خودپرداز (ATM) و پایانههای فروش (POS) امکان میدهد اطلاعات کارت را بخوانند و تراکنشها را انجام دهند.
لوگو بانک یا شبکه پرداخت: لوگوی بانک یا شبکه پرداخت که بر روی کارت بانکی درج شده، نشاندهنده هویت بانک صادرکننده یا شبکه پرداخت مرتبط با کارت است. این لوگو به کاربران و پذیرندگان کارت اطمینان میدهد که کارت مورد نظر به یک سیستم بانکی معتبر متصل است.
رمز اول و دوم کارت بانکی
رمز اول عددی است که برای انجام تراکنشهای حضوری از طریق دستگاههای خودپرداز یا پایانههای فروش مورد استفاده قرار میگیرد. این رمز هنگام دریافت کارت بانکی برای افراد تعریف میشود و برای امنیت بیشتر، مشتری میتواند آن را از طریق دستگاه خودپرداز تغییر دهد.
رمز دوم: عددی ثابت است که مشتری برای استفاده از خدمات اینترنتی با مبالغ محدود تعیین میکند. این نوع رمز به دلیل ریسکهای امنیتی کمتر توصیه میشود.
رمز دوم پویا: رمزی است که بهصورت یکبارمصرف (OTP) و با مدتزمان محدود (معمولاً ۶۰ ثانیه) از طریق پیامک یا اپلیکیشن بانکی صادر میشود. رمز دوم پویا برای افزایش امنیت در تراکنشهای آنلاین طراحی شده و خطر سرقت اطلاعات را کاهش میدهد.
انواع کارت بانکی
کارتهای بانکی در شبکه بانکی ایران به دو دسته اصلی تقسیم میشوند:
۱. کارت نقدی (Debit Card): این کارتها مستقیماً به حسابهای بانکی و شبکه شتاب متصل هستند و با افتتاح حسابهای سپردهگذاری در اختیار مشتریان قرار میگیرند. دارندگان این کارتها میتوانند وجوه موردنظر را واریز یا برداشت کنند. به این کارتها، کارت بدهی نیز گفته میشود.
۲. کارت پیشپرداخت (Prepaid Card): کارتهای پیشپرداخت شامل انواع مختلفی مانند بن کارت، کارت هدیه (Gift Card) و سایر کارتهای اعتباری هستند. این کارتها بر اساس نوع آن، به دو صورت قابل شارژ مجدد مانند بن کارتها و یکبارمصرف یا همان کارتهای هدیه صادر میشوند. کارت هدیه متداولترین نوع کارت پیش پرداخت در ایران است و به دارندگان تنها امکان برداشت از دستگاههای POS تا زمان انقضای کارت را میدهد.
کارت اعتباری (Credit Card): این کارت به کاربران امکان قرض گرفتن مبلغ مشخصی از بانک یا مؤسسه مالی را میدهد که باید در بازه زمانی تعیینشده بازپرداخت شود. اگر بدهی در موعد مقرر تسویه نشود، کاربر علاوه بر اصل مبلغ، باید نرخ بهره را نیز پرداخت کند. این کارتها معمولاً برای خریدهای بزرگ یا برنامهریزیهای مالی بلندمدت استفاده میشوند.
مفید کارت
مفید کارت، به حساب کاربران در سامانههای معاملاتی کارگزاری مفید متصل بوده و امکان انتقال لحظهای موجودی قابل برداشت از قدرت خرید را فراهم میکند. این کارت عضو شبکه شتاب است و تمام امکانات یک کارت بانکی، از جمله برداشت وجه، کارت به کارت، خرید آنلاین و حضوری را ارائه میدهد. همچنین کاربران میتوانند تا سقف روزانه ۲۰۰ میلیون تومان از حساب کارگزاری به مفید کارت و تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان از مفید کارت به حساب کارگزاری واریز کنند. سقف انتقال وجه از طریق مفید کارت مطابق با قوانین شبکه بانکی تعیین میشود.

مزایا و معایب کارت بانکی
مزایا
افزایش امنیت: استفاده از کارت بانکی خطر حمل پول نقد و مواجهه با سرقت یا مفقود شدن پول را کاهش میدهد. همچنین، قابلیتهایی مانند رمز پویا و احراز هویت دومرحلهای امنیت بیشتری را ارائه میدهند.
سهولت در تراکنشهای مالی: کارتهای بانکی امکان انجام تراکنشهای مالی سریع و آسان را فراهم میکنند و به کاربران این امکان را میدهند تا در هر ساعت از شبانهروز، از خدمات خودپردازها، پایانههای فروشگاهی و درگاههای پرداخت آنلاین استفاده کنند.
بررسی تراکنشها: یکی از مزایای مهم کارتهای بانکی، قابلیت مشاهده و ثبت سوابق تراکنشها است. این ویژگی به کاربران کمک میکند تا فعالیتهای مالی خود را بهتر مدیریت کرده و در مواقع ضروری به اطلاعات دقیق تراکنشها دسترسی داشته باشند.
معایب
وابستگی به سیستمهای الکترونیک: استفاده از کارت بانکی مستلزم دسترسی به دستگاههای خودپرداز یا اینترنت است و در صورت قطعی شبکه یا مشکلات فنی، امکان استفاده از آن محدود میشود.
هزینههای کارمزد: برخی خدمات مانند کارت به کارت و انتقال پایا شامل کارمزد است.
خطرات امنیتی: در صورت فاش شدن اطلاعات کارت، امکان سوءاستفاده مالی، کلاهبرداری آنلاین یا سرقت از حساب بانکی وجود دارد.
محدودیت در سقف تراکنش: کارتهای بانکی معمولاً دارای محدودیت روزانه در برداشت یا انتقال وجه هستند که ممکن است برای برخی از افراد مشکلساز باشد.
تفاوت شماره حساب، شماره کارت و شماره شبا
۱. شماره حساب بانکی
شماره حساب یک شناسه منحصر به فرد است که برای هر مشتری (حقیقی یا حقوقی) در یک بانک صادر میشود و به حساب بانکی هر شخص تعلق دارد. این شماره معمولاً برای انتقال وجه یا انجام تراکنشهای داخلی بانک استفاده میشود و نمیتواند بهطور مستقیم برای انتقال وجه بین بانکی استفاده شود.
۲. شماره کارت بانکی
شماره کارت یک شناسه ۱۶ رقمی است که به کارتهای بانکی مرتبط با حساب مشتریان اختصاص داده میشود. این شماره برای تراکنشهای الکترونیکی مانند خریدهای اینترنتی، کارتبهکارت و استفاده از خودپردازها کاربرد دارد. شماره کارت معمولاً به یک حساب سپرده کوتاهمدت یا جاری متصل است.
۳. شماره شبا (شماره حساب بانکی ایران)
شماره شبا (شناسه بانکی ایران) یک کد ۲۴ رقمی استاندارد است که برای انتقال وجه بین بانکها، بهویژه برای مبالغ بالاتر از سقف کارتبهکارت، استفاده میشود. این شماره شامل اطلاعات بانک، کد شعبه و شماره حساب مشتری است. برخی بانکها شماره شبا مرتبط با حساب متصل به کارت را روی کارت بانکی درج میکنند.
راهنمای حفاظت از اطلاعات بانکی در تراکنشها
- حفظ محرمانگی اطلاعات کارت: شماره کارت، کد CVV2 و تاریخ انقضا را در اختیار دیگران قرار ندهید.
- انتخاب رمزهای ایمن: از رمزهایی برای کارت خود استفاده کنید که بهراحتی قابل حدس زدن نباشند.
- غیرفعالسازی در شرایط اضطراری: در صورت مفقود شدن کارت، سریعاً آن را مسدود کنید.
بیشتر بخوانید: مدیریت و استفاده از مفید کارت در مفید اپ
کارت بانکی بهعنوان یکی از ابزارهای کلیدی در نظام مالی، نقش مهمی در تسهیل تراکنشهای روزانه و مدیریت امور مالی دارد. با شناخت انواع کارتها، اجزا و نحوه استفاده از آنها، میتوانید از مزایای این ابزار بهرهمند شوید. کارتهای بانکی همچنان بهعنوان یکی از ارکان اصلی سیستم مالی در جهان شناخته میشوند و با پیشرفت فناوری، انتظار میرود قابلیتهای جدیدی به آنها افزوده شود.
سوالات متداول
۱. کارت بانکی چیست و چه کاربردی دارد؟
کارت بانکی ابزاری است که توسط بانکها برای انجام تراکنشهایی مانند برداشت وجه، انتقال پول و پرداختهای غیرنقدی صادر میشود و به حساب بانکی مالک افراد متصل است.
۲. چند نوع کارت بانکی وجود دارد؟
کارتهای بانکی شامل کارت نقدی (Debit Card)، کارت پیشپرداخت (Prepaid Card) و کارت اعتباری (Credit Card) هستند که هرکدام کاربردهای خاص خود را دارند.
۳. رمز اول و دوم کارت بانکی چه تفاوتی دارند؟
رمز اول برای تراکنشهای حضوری از طریق دستگاههای خودپرداز یا پایانه فروش استفاده میشود، در حالی که رمز دوم (ثابت یا پویا) برای تراکنشهای اینترنتی طراحی شده است.
۴. چگونه از اطلاعات کارت بانکی خود محافظت کنیم؟
برای حفاظت از اطلاعات بانکی، اطلاعات کارت (مانند شماره کارت و CVV2) را محرمانه نگه دارید، از رمزهای ایمن استفاده کنید و در صورت مفقود شدن کارت، سریعاً آن را مسدود کنید.