کشش قیمتی چیست؟

در علم اقتصاد، کشش یکی از مفاهیم کلیدی است که به بررسی میزان حساسیت تقاضا یا عرضه نسبت به تغییرات قیمت یا سایر عوامل اقتصادی می‌پردازد. این مفهوم نقشی حیاتی در درک رفتار مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان در بازارها ایفا می‌کند و به تحلیلگران اقتصادی و سیاست‌گذاران کمک می‌کند تا تأثیرات مختلف تغییرات قیمتی، درآمدی یا سایر متغیرها را بر تقاضا، عرضه، محصولات و خدمات بهتر درک کنند.

کشش چیست؟

کشش در اقتصاد خرد به معنای واکنش یا تغییر یک متغیر (مانند مقدار تقاضا یا عرضه) نسبت به تغییرات در متغیر دیگر (مانند قیمت یا درآمد) است. کشش در اقتصاد به چهار نوع اصلی تقسیم می‌شود: کشش قیمتی تقاضا، کشش قیمتی عرضه، کشش درآمدی تقاضا و کشش متقاطع. هر یک از این انواع کشش‌ها نقش خاصی در تحلیل‌های اقتصادی دارند و بر رفتار بازارها تأثیر می‌گذارند. کشش به‌صورت زیر محاسبه‌می‌شود.

 ‌کشش قیمتی تقاضا

کشش قیمتی تقاضا به میزان تغییر در مقدار تقاضای یک کالا یا خدمات در پاسخ به تغییر در قیمت آن کالا یا خدمات اشاره دارد. به عبارت دیگر، کشش قیمتی تقاضا نشان می‌دهد که وقتی قیمت یک محصول تغییر می‌کند، مصرف‌کنندگان تا چه اندازه به این تغییر واکنش نشان می‌دهند و میزان خرید خود را افزایش یا کاهش می‌دهند.

عوامل موثر بر کشش قیمتی تقاضا

کشش قیمتی تقاضا تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد که شامل موارد زیر می‌شود:

۱- تعداد و کیفیت کالاهای جایگزین: هر چه یک کالا تعداد بیشتری جایگزین داشته باشد و این جایگزین‌ها از کیفیت مناسبی برخوردار باشند، کشش قیمتی تقاضا برای آن کالا بیشتر خواهد بود. زیرا با افزایش قیمت کالا، مصرف‌کننده به راحتی به سمت جایگزین‌های دیگر می‌رود. در نتیجه تقاضا به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. به عنوان مثال، کالاهایی که دارای تعداد کمی جایگزین یا جایگزین ندارند، کشش قیمتی کمی دارند. در نتیجه این کالا‌ها  کمتر به تغییرات قیمت واکنش نشان می‌دهند.

۲- سهم کالا در بودجه مصرف‌کننده: میزان تأثیر پذیری تقاضا از تغییرات قیمت، به سهم آن کالا در بودجه مصرف‌کننده وابسته است. کالاهایی که سهم کمی از بودجه را به خود اختصاص می‌دهند، معمولاً کشش قیمتی کمتری دارند. به عنوان مثال، نمک که بخش کوچکی از هزینه‌های خانوار را تشکیل می‌دهند، به تغییرات قیمت حساسیت کمتری نشان می‌دهد.

۳- قیمت کالا: کالاهای با قیمت بالا معمولاً کشش قیمتی بیشتری دارند، به این معنا که تقاضا برای این نوع کالاها مانند خودرو نسبت به تغییرات قیمت حساس‌تر است و با افزایش یا کاهش قیمت، تغییرات چشمگیری در میزان تقاضا مشاهده می‌شود.

۴- زمان تصمیم‌گیری: هرچه مصرف‌کننده زمان بیشتری برای تصمیم‌گیری در مورد خرید یک کالا داشته باشد، کشش قیمتی آن کالا بیشتر خواهد بود. زیرا زمان بیشتر به مصرف‌کننده این امکان را می‌دهد که تغییرات قیمت را بهتر تحلیل کند و تصمیم‌گیری خود را بر اساس آن تنظیم کند. به همین دلیل، کشش قیمتی در کوتاه‌مدت کمتر از بلندمدت است و شیب منحنی تقاضا در کوتاه‌مدت بیشتر است.

کشش قیمتی عرضه

کشش قیمتی عرضه به میزان تغییر در مقدار عرضه یک کالا یا خدمات در پاسخ به تغییر در قیمت آن اشاره دارد. این مفهوم به تولیدکنندگان کمک می‌کند تا درک بهتری از چگونگی تأثیر تغییرات قیمت بر توانایی و تمایل آن‌ها برای تولید و عرضه کالاها داشته باشند. فرمول کشش قیمتی عرضه به شکل زیر است:

عوامل موثر بر کشش عرضه:

عوامل مؤثر بر کشش عرضه شامل موارد زیر است:

۱-امکان تولید: هرچه تولید یک کالا آسان‌تر باشد، تغییرات قیمت تاثیرات بیشتری بر عرضه آن کالا دارد. به عبارت دیگر، اگر تولید کالا به‌سرعت افزایش یابد، کشش عرضه آن بیشتر خواهد بود.

۲-زمان: هرچه زمان بیشتری برای تولید کالا در دسترس باشد، شیب منحنی عرضه نسبت به محور x کمتر می‌شود و به‌تبع آن، کشش عرضه افزایش می‌یابد. به این معنا که در طول زمان، تولیدکنندگان بهتر می‌توانند به تغییرات قیمت واکنش نشان دهند و تولید خود را مطابق با تقاضا تنظیم کنند.

نکته: هرچه دسترسی به مواد اولیه برای تولیدکننده آسان‌تر باشد، کشش عرضه بالاتر خواهد بود. زیرا تولیدکننده می‌تواند سریع‌تر به تغییرات قیمت واکنش نشان دهد و میزان تولید خود را افزایش یا کاهش دهد.

کشش درآمدی تقاضا

کشش درآمدی تقاضا به تغییرات در تقاضای یک کالا یا خدمات به دلیل تغییرات در درآمد مصرف‌کنندگان اشاره دارد. این نوع کشش به ما کمک می‌کند تا بفهمیم که چگونه تغییرات در درآمد مردم بر تقاضای کالاهای مختلف تأثیر می‌گذارد.

کشش متقاطع

کشش متقاطع درصد تغییرات مصرف یک کالا را نسبت به درصد تغییرات قیمت یک کالای دیگر نشان می‌دهد و رابطه آن به صورت زیر است:

کالاها بر اساس کشش قیمتی به سه دسته تقسیم می‌شوند: جانشین، مکمل و مستقل از یکدیگر:

۱- کالاهای جانشین : اگر دو کالا جانشین یکدیگر باشند (یعنی کالاهایی که می‌توانند به جای هم مصرف شوند مانند گوشت و مرغ)، با افزایش قیمت یکی از آن‌ها، مصرف کالای دیگر افزایش می‌یابد. زیرا مصرف‌کننده کالای جانشین را انتخاب می‌کند. در این حالت، کشش متقاطع این دو کالا مثبت است. به‌عبارتی، اگر کشش متقاطع بین دو کالا مثبت باشد، آن‌ها جانشین هم هستند.

۲- کالاهای مکمل : اگر دو کالا مکمل یکدیگر باشند(یعنی کالاهایی که با هم مصرف می‌شوند مانند قند و چای)، افزایش قیمت یکی از آن‌ها منجر به کاهش مصرف کالای مکمل می‌شود. در نتیجه، کشش متقاطع بین این دو کالا منفی است. به‌طور خلاصه، اگر کشش متقاطع بین دو کالا منفی باشد، آن‌ها مکمل یکدیگر هستند.

۳-کالاهای مستقل از هم : اگر دو کالا مستقل از یکدیگر باشند، افزایش قیمت یکی از آن‌ها هیچ تأثیری بر مصرف کالای دیگر ندارد. در این حالت، کشش متقاطع بین دو کالا صفر است. به بیان ساده، اگر کشش متقاطع صفر باشد، دو کالا مستقل از هم هستند.

انواع کشش قیمتی

عرضه و تقاضا هر دو می‌توانند به شکل‌های گوناگونی نسبت به تغییرات قیمت واکنش نشان دهند. عرضه و تقاضای کاملاً بی‌کشش به این معناست که تغییرات قیمت هیچ تأثیری بر مقدار عرضه یا تقاضا ندارد. عرضه و تقاضای با کشش واحد وضعیتی است که درصد تغییر در عرضه یا تقاضا دقیقاً برابر با درصد تغییر در قیمت است؛ یعنی اگر قیمت دو برابر شود، مقدار عرضه یا تقاضا نیز دو برابر می‌شود. 

عرضه و تقاضای باکشش به حالتی اشاره دارد که تغییرات قیمت به تغییرات بزرگتری در مقدار عرضه یا تقاضا منجر می‌شود؛ تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان به تغییرات قیمت حساس هستند و به سرعت میزان تولید یا مصرف خود را بر اساس قیمت تنظیم می‌کنند. این تفاوت‌ها در کشش قیمتی عرضه و تقاضا نقش مهمی در تعیین رفتار بازار و استراتژی‌های اقتصادی دارند.

در نهایت، آگاهی از کشش قیمتی به سیاست‌گذاران و مدیران اقتصادی این امکان را می‌دهد که اثرات تغییرات قیمت بر بازار را پیش‌بینی کنند و تصمیمات بهتری برای مدیریت اقتصاد بگیرند. این دانش به بهینه‌سازی قیمت‌گذاری، تنظیم نرخ بهره و کنترل نقدینگی کمک می‌کند. با درک دقیق کشش قیمتی، می‌توان به طور مؤثرتری به نیازهای بازار پاسخ داد و از نوسانات غیرضروری جلوگیری کرد.

سوالات متداول