ارزش بیرونی Extrinsic Value در قراردادهای اختیار معامله

قراردادهای اختیار معامله (Options) از پیشرفته‌ترین ابزارهای مشتقه در بازارهای مالی به‌شمار می‌آیند که به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند تا نه‌تنها از افزایش یا کاهش قیمت دارایی‌های پایه، بلکه از نوسانات آن‌ها نیز سود کسب کنند. یکی از مفاهیم کلیدی در معاملات اختیار، «ارزش بیرونی» یا Extrinsic Value است که نقش مهمی در تعیین قیمت و ریسک این قراردادها ایفا می‌کند. در ادامه به بررسی این مفهوم، کاربردهای آن، نحوه محاسبه و … می‌پردازیم.

ارزش بیرونی چیست؟

در قراردادهای اختیار معامله، قیمت یک آپشن از دو بخش اصلی تشکیل می‌شود: ارزش ذاتی و ارزش بیرونی (Extrinsic Value). شناخت دقیق این اجزاء برای تحلیل‌گران و معامله‌گران بازار مشتقه اهمیت زیادی دارد، زیرا پایه‌گذار بسیاری از تصمیم‌های استراتژیک در معاملات آپشن است.
ارزش ذاتی به میزان سود واقعی قرارداد اشاره دارد و تنها زمانی معنا پیدا می‌کند که اختیار معامله در وضعیت سودآور (In-the-Money) باشد. به‌طور مشخص:

• در اختیار خرید (Call):  زمانی که قیمت بازار دارایی پایه بالاتر از قیمت اعمال باشد.
• در اختیار فروش (Put):  زمانی که قیمت بازار پایین‌تر از قیمت اعمال باشد.

اگر قرارداد در وضعیت At-the-Money (قیمت بازار برابر با قیمت اعمال) یا Out-of-the-Money (خارج از سود) باشد، ارزش ذاتی آن صفر است. در این حالت، قیمت قرارداد صرفاً از ارزش بیرونی تشکیل شده است.

ارزش بیرونی بخشی از قیمت اختیار معامله است که فراتر از ارزش ذاتی آن قرار دارد و نشان‌دهنده عواملی مانند زمان باقی‌مانده تا سررسید، نوسانات احتمالی قیمت دارایی پایه و شرایط کلی بازار است.فرمول محاسبه آن به این صورت است:

این بخش از قیمت، منعکس‌کننده انتظارات بازار درباره آینده است و تا زمانی‌که قرارداد به سررسید نرسیده، اهمیت زیادی در تعیین قیمت آپشن دارد.

نکته مهم اینکه قراردادهایی که در نقطه قیمت اعمال قرار دارند (At-the-Money)، معمولاً بیشترین ارزش بیرونی را دارند، چون بیشترین عدم قطعیت نسبت به جهت حرکت قیمت در آن‌ها وجود دارد. با گذشت زمان Extrinsic Value کاهش می‌یابد و در نهایت در زمان سررسید به صفر می‌رسد.

مثال ارزش بیرونی

فرض کنید قیمت هر سهم نماد توان در بازار ۹,۲۰۰ ریال است و شما یک قرارداد اختیار فروش با قیمت اعمال ۸,۸۰۰ ریال به ارزش ۵۰۰ ریال خریداری می‌کنید. این قرارداد چهار ماه دیگر منقضی می‌شود.

در زمان خرید، چون قیمت سهم بالاتر از قیمت اعمال اختیار فروش است، این قرارداد ارزش ذاتی ندارد و تمام قیمت آن مربوط به ارزش بیرونی است. با نزدیک شدن به زمان انقضا، اگر قیمت سهم ثابت بماند، ارزش این قرارداد به مرور کاهش می‌یابد.

اما اگر قیمت سهم به زیر ۸,۸۰۰ ریال برسد، اختیار فروش شروع به داشتن ارزش ذاتی می‌کند. مثلاً اگر قیمت سهم به ۸,۲۰۰ ریال برسد، ارزش ذاتی قرارداد برابر ۶۰۰ ریال خواهد بود. البته اگر هنوز زمان باقی باشد، قیمت قرارداد ممکن است بالاتر از این مقدار باشد، چون Extrinsic Value  (زمانی و عوامل دیگر) نیز در قیمت لحاظ می‌شود.

در نهایت، سود معامله‌گر برابر تفاوت بین ارزش ذاتی قرارداد و مبلغ پرداخت شده برای خرید آن است. مثلاً اگر قرارداد ۵۰۰ ریال خریداری شده و ارزش ذاتی ۶۰۰ ریال باشد، سود خالص ۱۰۰ ریال خواهد بود.

عوامل مؤثر بر ارزش بیرونی قرارداد اختیار معامله

Extrinsic Value  یک آپشن تحت‌تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد که هر یک از این موارد می‌تواند باعث افزایش یا کاهش آن شود. مهم‌ترین این عوامل عبارت‌اند از:

۱. زمان باقی‌مانده تا سررسید
هرچه زمان بیشتری تا انقضای قرارداد باقی مانده باشد، Extrinsic Value آن بیشتر است. با نزدیک شدن به تاریخ سررسید، از ارزش بیرونی کاسته می‌شود؛ زیرا فرصت کمتری برای حرکت قیمت دارایی پایه وجود دارد.

۲. نوسان ضمنی (Implied Volatility)
نوسانات انتظاری در بازار، نشان‌دهنده احتمال حرکات بزرگ‌تر در قیمت دارایی پایه هستند. افزایش این نوسانات باعث بالا رفتن قیمت آپشن فراتر از ارزش ذاتی آن می‌شود.

۳. نرخ بهره و سود تقسیمی
نرخ بهره بالا ارزش اختیار خرید را افزایش و اختیار فروش را کاهش می‌دهد، در حالی‌که سود تقسیمی اثر معکوس دارد.

۴. شرایط عرضه و تقاضا
زمانی که تقاضا برای نوع خاصی از اختیار معامله بیشتر می‌شود (مثلاً Call یا Put)، ارزش بیرونی آن نیز افزایش پیدا می‌کند؛ چرا که معامله‌گران حاضرند مبلغ بیشتری برای آن بپردازند.

این عوامل، در کنار هم، نقش تعیین‌کننده‌ای در قیمت‌گذاری نهایی اختیار معامله دارند و درک آن‌ها برای هر سرمایه‌گذاری که با این ابزار کار می‌کند ضروری است.

علت تفاوت ارزش بیرونی اختیار خرید و فروش

تفاوت Extrinsic Value اختیار خرید (Call) و اختیار فروش (Put) به چند عامل اساسی بستگی دارد. نخستین عامل، نرخ بهره است؛ افزایش نرخ بهره معمولاً باعث افزایش Extrinsic Value  اختیار خرید می‌شود، زیرا سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند به‌جای خرید مستقیم دارایی، از ابزارهای مالی جایگزین استفاده کنند که نیاز به پرداخت نقدی فوری ندارند. در مقابل، همین افزایش در نرخ‌ها می‌تواند به کاهش جذابیت قراردادهای فروش منجر شود.

عامل مهم بعدی سود تقسیمی است. زمانی‌که شرکت‌ها سود نقدی پرداخت می‌کنند، معمولاً قیمت سهام کاهش می‌یابد. این موضوع باعث می‌شود اختیار خرید جذابیت کمتری پیدا کند، در حالی که فروشندگان اختیار (خصوصاً در حالت Put) در موقعیت بهتری قرار می‌گیرند.

علاوه بر این، جهت حرکت بازار نیز تأثیر قابل توجهی دارد؛ در بازارهای صعودی، تقاضا برای اختیار خرید بیشتر شده و  باعث افزایش قیمت آن‌ها می‌شود. در حالی که در بازارهای نزولی، تقاضا برای اختیار فروش افزایش یافته و ارزش بیرونی آن بالاتر می‌رود.

در نتیجه، تفاوت Extrinsic Value بین اختیار خرید و اختیار فروش ناشی از تأثیر متفاوت عوامل اقتصادی و رفتاری بر این دو نوع قرارداد است.

تفاوت ارزش زمانی و بیرونی

ارزش زمانی بخشی از قیمت اختیار معامله است که به مدت زمان باقی‌مانده تا سررسید مربوط می‌شود. هرچه زمان بیشتری تا انقضا باقی باشد، احتمال تغییر قیمت دارایی پایه و کسب سود بیشتر است و بنابراین ارزش زمانی بالاتر است. با نزدیک شدن به تاریخ سررسید، ارزش زمانی به تدریج کاهش یافته و در نهایت به صفر می‌رسد.

• در اختیار معامله‌های At-the-money (قیمت بازار نزدیک به قیمت اعمال)، ارزش زمانی به بیشترین مقدار خود می‌رسد.
• در اختیار معامله‌های In-the-money یا Out-of-the-money، ارزش زمانی کاهش می‌یابد.
• تغییرات ناگهانی در نوسانات بازار می‌تواند باعث افزایش یا کاهش سریع ارزش بیرونی شود.

ارزش بیرونی (Extrinsic Value) یکی از ارکان کلیدی در تحلیل قراردادهای اختیار معامله است که نقشی فراتر از قیمت فعلی دارایی ایفا می‌کند و بازتابی از انتظارات بازار، زمان باقی‌مانده تا سررسید، نوسانات پیش‌بینی‌شده و شرایط عرضه‌ و تقاضا است. شناخت دقیق این مفهوم، به معامله‌گران امکان می‌دهد تا تصمیمات هوشمندانه‌تری در زمینه خرید یا فروش آپشن اتخاذ کرده و استراتژی‌های معاملاتی خود را بر اساس عوامل بنیادین و روان‌شناختی بازار تنظیم کنند.

سوالات متداول