اقتصاد نئوکلاسیک (Neoclassical economics) چیست؟

اقتصاد یک علم گسترده و چندبعدی است که شامل مفاهیم و فرآیندهای پیچیده‌ای می‌شود. در میان شاخه‌های مختلف این علم، اقتصاد نئوکلاسیک جایگاه ویژه‌ای دارد. این نظریه که در اوایل قرن بیستم برای تکمیل و اصلاح دیدگاه‌های کلاسیک شکل گرفت، بر اهمیت عرضه و تقاضا در تعیین قیمت‌ها، تولید و مصرف تأکید دارد. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر این مفهوم خواهیم پرداخت.

اقتصاد نئوکلاسیک چیست؟

اقتصاد نئوکلاسیک (Neoclassical economics) یکی از مکاتب مهم اقتصادی است که در اوایل قرن بیستم شکل گرفت و به بررسی نحوه تعیین قیمت‌ها، میزان تولید و توزیع درآمد از طریق عرضه و تقاضا می‌پردازد. این نظریه بر اصولی همچون رفتار عقلانی، حداکثرسازی سودمندی مصرف‌کننده و نقش مؤثر بازارهای رقابتی تأکید دارد. بر اساس این دیدگاه، افراد و شرکت‌ها تصمیمات اقتصادی خود را با هدف بیشترین منفعت ممکن اتخاذ می‌کنند.

این مکتب معتقد است که ارزش کالاها و خدمات صرفاً به هزینه‌های تولید محدود نمی‌شود، بلکه وابسته به میزان تقاضا و ترجیحات مصرف‌کنندگان است. رقابت، عرضه و تقاضا از عوامل کلیدی در تعیین قیمت‌ها و تخصیص منابع در این مدل محسوب می‌شوند. همچنین، میزان پس‌انداز افراد به عنوان یکی از عوامل تعیین‌کننده سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی در نظر گرفته می‌شود. اقتصاد نئوکلاسیک در کنار نظریه‌های دیگر تأثیر قابل‌توجهی بر توسعه علم اقتصاد داشته و از مدل‌های ریاضی و تحلیل‌های خرد برای بررسی رفتار اقتصادی استفاده می‌کند.

دوره‌های پیشنهادی

دوره ویدیویی معرفی صندوق‌های سرمایه‌گذاری

مدرس: امیرحسین حسنی

شروع کنید

دوره ویدیویی آشنایی با اقتصاد کلان۱

مدرس: محمد امین رشیدی

شروع کنید

دوره ویدیویی آشنایی با قراردادهای اختیار معامله

مدرس: مهدی آزاد

شروع کنید

دوره ویدیویی جامع سرمایه‌گذاری در طلا

مدرس: پیمان شوریابی

شروع کنید

فرضیات اقتصاد نئوکلاسیک

ای. روی واینتراب (E. Roy Weintraub) بر این باور بود که اقتصاد نئوکلاسیک بر سه اصل اساسی بنا شده است. این اصول به‌عنوان مبنای تحلیل در این مکتب شناخته می‌شوند، اگرچه ممکن است شاخه‌های مختلف آن رویکردهای متفاوتی داشته باشند.

۱- عقلانیت در ترجیحات
افراد هنگام تصمیم‌گیری، گزینه‌هایی را انتخاب می‌کنند که پیامدهای آن‌ها برایشان قابل شناسایی بوده و با ارزش‌ها و ترجیحات شخصی‌شان همخوانی داشته باشد. این انتخاب‌ها همیشه منطقی و هدفمند هستند.

۲- حداکثرسازی مطلوبیت و سود
در این چارچوب، افراد همواره به دنبال بیشترین منفعت از تصمیم‌های خود هستند. مصرف‌کنندگان سعی می‌کنند مطلوبیت خود را به حداکثر برسانند، در حالی که شرکت‌ها در پی کسب بیشترین میزان سود ممکن‌ هستند.

۳- تصمیم‌گیری مستقل و اطلاعات کامل
مکتب نئوکلاسیک فرض می‌کند که افراد به‌طور مستقل و بر اساس اطلاعاتی که به‌طور کامل در اختیار دارند، تصمیم‌گیری می‌کنند. به این معنی که افراد دسترسی کامل به اطلاعات دارند و از آن‌ها برای انتخاب‌های خود استفاده می‌کنند.

اهداف اقتصاد نئوکلاسیک

این مکتب به دنبال تحلیل و ارائه راهکارهایی است که تخصیص منابع محدود را بهینه کرده و بیشترین سطح رفاه اقتصادی را برای جامعه فراهم کند. بر اساس این دیدگاه، اهداف اصلی آن عبارت‌اند از:

•  تخصیص بهینه منابع: هدف اصلی اقتصاد نئوکلاسیک، یافتن روش‌هایی است که تخصیص منابع کمیاب به‌طور کارآمد انجام شود. این تخصیص باید به‌گونه‌ای باشد که بیشترین میزان بهره‌وری و تولید حاصل شود.
• حداکثرسازی مطلوبیت و سود: در این مکتب، افراد به دنبال حداکثرسازی مطلوبیت خود و شرکت‌ها به دنبال بیشترین سود هستند. این اصل در تمامی فرآیندهای تصمیم‌گیری اقتصادی نقش اساسی دارد.
• تحلیل رفتار اقتصادی: این شاخه از اقتصاد بر اساس تحلیل رفتار مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، به درک چگونگی تعیین قیمت‌ها در بازار و چگونگی تأثیرگذاری نیروهای عرضه و تقاضا می‌پردازد.
• تعادل در بازارها: نئوکلاسیک‌ها بر این باورند که بازارها به‌طور خودکار به سمت تعادل می‌روند، جایی که عرضه و تقاضا به‌طور کامل با یکدیگر هماهنگ می‌شوند.
• افزایش کارایی اقتصادی: هدف دیگر اقتصاد نئوکلاسیک، به حداقل رساندن اتلاف منابع و افزایش کارایی در فرآیندهای تولید و مصرف است تا رفاه اقتصادی و رشد پایدار تحقق یابد.

انتقادات به اقتصاد نئوکلاسیک

با وجود تأثیر گسترده، اقتصاد نئوکلاسیک همواره با انتقادات متعددی روبه‌رو بوده است. مهم‌ترین نقدها به این مکتب عبارت‌اند از:

۱-  فرضیات غیرواقعی
این نظریه بر این فرض استوار است که افراد همیشه منطقی و عقلانی تصمیم می‌گیرند، درحالی‌که اقتصاد رفتاری نشان داده که احساسات، تعصبات و تصمیمات غیرمنطقی بخش جدایی‌ناپذیر رفتار انسانی هستند.

۲- وابستگی بیش از حد به مدل‌های ریاضی
این شاخه از اقتصاد بر مدل‌های پیچیده و غیرواقعی متکی است که در بسیاری از موارد، از تحلیل دنیای واقعی ناتوان‌اند و فاقد شواهد تجربی کافی هستند.

 ۳- نادیده گرفتن نابرابری‌های اقتصادی
این مکتب فرض می‌کند که رشد اقتصادی به‌طور طبیعی منجر به بهبود رفاه عمومی می‌شود، اما در عمل، نابرابری‌های طبقاتی و توزیع ناعادلانه ثروت را نادیده می‌گیرد.

۴-  بی‌توجهی به پویایی‌های واقعی بازار
در دیدگاه نئوکلاسیک، بازارها خود به خود به تعادل می‌رسند و خودتنظیم هستند. اما بحران‌های مالی و نوسانات اقتصادی نشان داده‌اند که بازارها همیشه به این تعادل دست نمی‌یابند و در برخی موارد نیاز به مداخله و اصلاح دارند.

تفاوت اقتصاد کینزی و نئوکلاسیک

تفاوت بین اقتصاد کینزی و نئوکلاسیک در نحوه نگاه به عملکرد بازار و نقش دولت در اقتصاد است. اقتصاد کینزی بر این باور است که بازارها همیشه به‌طور خودکار به تعادل نمی‌رسند و در مواقع رکود، دولت باید با استفاده از سیاست‌های مالی و پولی فعال، تقاضای کل را تقویت کند تا رشد اقتصادی و اشتغال افزایش یابد. این مکتب معتقد است که در شرایط بحران، مداخلات دولتی ضروری است تا اقتصاد به تعادل برسد.

در مقابل، اقتصاد نئوکلاسیک به خودتنظیمی بازارها اعتقاد دارد و معتقد است که بازارها به‌طور طبیعی به تعادل خواهند رسید، بنابراین دولت نباید در آن‌ها دخالت کند. در این دیدگاه، پس‌انداز به‌عنوان عامل اصلی تعیین‌کننده میزان سرمایه‌گذاری شناخته می‌شود و رشد اقتصادی از طریق پس‌انداز و سرمایه‌گذاری خصوصی تحقق می‌یابد. به‌طور کلی، کینزی‌ها بر لزوم مداخلات دولتی تأکید دارند، در حالی که نئوکلاسیک‌ها به کارکرد خودتنظیم بازار و نقش کمتر دولت در اقتصاد اعتقاد دارند.

تفاوت اقتصاد کلاسیک و نئوکلاسیک

اقتصاد کلاسیک که در قرن ۱۸ توسط آدام اسمیت و دیوید ریکاردو توسعه یافت، بر این باور است که ارزش کالاها به هزینه‌های تولید، از جمله نیروی کار، سرمایه و زمین، بستگی دارد. این رویکرد بیشتر بر عرضه و تولید و تأثیر آن‌ها بر قیمت‌ها تمرکز دارد.

در مقابل، اقتصاد نئوکلاسیک با معرفی مفهوم مارژینالیسم، نگاهی متفاوت به ارزش کالاها دارد. این نظریه معتقد است که علاوه بر هزینه‌های تولید، ترجیحات مصرف‌کنندگان و حداکثر سود نهایی نیز بر تعیین ارزش کالاها تأثیر می‌گذارند.

اقتصاد نئوکلاسیک برخلاف اقتصاد کلاسیک، توجه بیشتری به تقاضای مصرف‌کنندگان و تصمیمات آن‌ها در تعیین قیمت‌ها دارد. همچنین، در حالی که اقتصاد کلاسیک به‌طور عمده رویکردی تجربی و تاریخی دارد، اقتصاد نئوکلاسیک بیشتر از مدل‌های ریاضی برای تحلیل رفتار اقتصادی استفاده می‌کند. به‌طور کلی، این مکتب مفاهیم کلاسیک را تکمیل کرده و تأکید بیشتری بر تقاضا و ترجیحات مصرف‌کنندگان در فرآیند تعیین قیمت‌ها دارد.

نظریه رشد نئوکلاسیک

نظریه رشد نئوکلاسیک یک رویکرد اقتصادی است که توضیح می‌دهد چگونه یک اقتصاد می‌تواند به رشد پایدار دست یابد. این نظریه سه عامل اصلی را در رشد اقتصادی مؤثر می‌داند: نیروی کار، سرمایه و فناوری. در کوتاه‌مدت، رشد اقتصادی از ترکیب سرمایه و نیروی کار در فرآیند تولید ناشی می‌شود، اما در بلندمدت، فناوری به‌عنوان عامل اصلی رشد اقتصادی شناخته می‌شود. بدون پیشرفت‌های فناوری، اقتصاد نمی‌تواند به‌طور مستمر رشد کند، زیرا تأثیر سرمایه و نیروی کار به مرور کاهش می‌یابد. به همین دلیل، نوآوری و بهره‌وری نقش کلیدی در حفظ رشد پایدار دارند.

مدل سولو

مدل رشد سولو (یا سولو-سوان) یک مدل اقتصادی بلندمدت است که در چارچوب نظریه رشد نئوکلاسیک قرار دارد و به تحلیل عوامل مؤثر در رشد پایدار اقتصادی می‌پردازد. این مدل با تأکید بر انباشت سرمایه، رشد نیروی کار و پیشرفت‌های فناوری، به‌ویژه بر اهمیت بهره‌وری و نوآوری در تحقق رشد پایدار تأکید دارد. در این مدل، تابع تولید نئوکلاسیک کاب-داگلاس برای تعیین ارتباط میان عوامل تولید و میزان تولید استفاده می‌شود. مدل سولو بر اهمیت پیشرفت تکنولوژیکی در تداوم رشد اقتصادی تأکید کرده و نشان می‌دهد که بدون آن، رشد در بلندمدت امکان‌پذیر نخواهد بود.

در مجموع، مکتب نئوکلاسیک نئوکلاسیک به‌عنوان یکی از مکاتب برجسته و تأثیرگذار در علم اقتصاد، بر عرضه و تقاضا، رفتار عقلانی مصرف‌کنندگان و نقش رقابت در تعیین قیمت‌ها تأکید دارد. این مکتب با معرفی مفهوم مارژینالیسم، ارزش کالاها را نه تنها بر اساس هزینه‌های تولید بلکه بر اساس ترجیحات مصرف‌کنندگان نیز می‌بیند. همچنین، نظریه رشد نئوکلاسیک و مدل‌های مختلفی همچون مدل سولو، بر اهمیت پیشرفت‌های تکنولوژیکی و تعامل میان عوامل تولید برای رشد اقتصادی پایدار تأکید دارند. با این حال، انتقاداتی همچون فرضیات غیرواقعی و نادیده گرفتن نابرابری‌های اقتصادی وجود دارد که همچنان چالش‌هایی برای این رویکرد ایجاد کرده است.

سوالات متداول