پریمیوم در قرارداد اختیار معامله چیست و چه کاربردی دارد؟

قراردادهای اختیار معامله به‌عنوان یکی از ابزارهای کاربردی، راهکارهای متنوع و موثری برای کسب سود و کنترل ریسک در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهند. اما برای ورود هوشمندانه به این بازار، درک صحیح مفاهیم کلیدی آن ضروری است. یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم در معاملات آپشن، قیمت پریمیوم  (Option Premium) است. در ادامه به بررسی مفهوم پریمیوم در قرارداد اختیار معامله، اجزای آن، عوامل تأثیرگذار، روش‌های محاسبه و ریسک‌های مرتبط با آن می‌پردازیم.

پریمیوم در قرارداد اختیار معامله چیست؟

پریمیوم در قرارداد اختیار معامله یکی از مفاهیم پایه و کلیدی در بازار مشتقات، به ویژه در معاملات آپشن به شمار می‌رود. زمانی که سرمایه‌گذار قصد خرید قرارداد اختیار خرید یا اختیار فروش را دارد، باید مبلغی را به فروشنده این قرارداد پرداخت کند که به آن «پریمیوم» گفته می‌شود.

پریمیوم در قرارداد اختیار معامله هزینه‌ای است که خریدار برای به‌دست آوردن حق خرید یا فروش دارایی پایه با قیمت معین و در تاریخی مشخص، پرداخت می‌کند. این هزینه به خریدار امکان می‌دهد تا  بدون تعهد، در آینده تصمیم بگیرد که قرارداد را اعمال کند یا خیر.

مهم است بدانید که پریمیوم در قرارداد اختیار معامله، در لحظه خرید قرارداد پرداخت می‌شود و حتی اگر خریدار از اعمال قرارداد صرف‌نظر کند، این مبلغ قابل بازگشت نخواهد بود. 

سود و زیان در قراردادهای اختیار معامله

در قراردادهای اختیار معامله، شرایط سود و زیان برای خریدار و فروشنده تفاوت چشمگیری دارد. خریدار با پرداخت مبلغ مشخصی به‌عنوان پریمیوم در قرارداد اختیار معامله، این حق را به‌دست می‌آورد که در آینده، دارایی پایه را با قیمت از پیش تعیین‌شده خریداری کند یا بفروشد. اگر قیمت دارایی پایه به‌شدت افزایش یابد (در اختیار خرید)، سود خریدار می‌تواند نامحدود باشد، در حالی‌که ریسک او تنها محدود به همان پریمیوم پرداختی است.

در مقابل، سود فروشنده به همان پریمیوم دریافتی محدود است و اگر بازار برخلاف انتظار حرکت کند، فروشنده ممکن است مجبور شود دارایی را با قیمتی بسیار پایین‌تر از قیمت بازار بفروشد که می‌تواند به ضرری نامحدود منجر شود.

به‌طور خلاصه:

• سود خریدار نامحدود و ضرر او محدود به پریمیوم است.
• سود فروشنده محدود به پریمیوم دریافتی و ضرر او بالقوه نامحدود است.

اجزای اصلی پریمیوم در قرارداد اختیار معامله چیست؟

پریمیوم در قرارداد اختیار معامله از دو بخش اصلی تشکیل شده است که درک آن‌ها برای تحلیل قیمت یک قرارداد آپشن بسیار ضروری است: ارزش ذاتی و ارزش زمانی. این دو مؤلفه، نقش کلیدی در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران برای خرید یا فروش اختیار معامله دارند.

ارزش ذاتی

ارزش ذاتی بخشی از پریمیوم در قرارداد اختیار معامله است که نشان می‌دهد در صورت اعمال قرارداد در شرایط فعلی بازار، چه میزان سود برای دارنده آن ایجاد می‌شود. این مقدار تنها به تفاوت میان قیمت دارایی پایه و قیمت اعمال بستگی دارد و تحت تأثیر زمان باقی‌مانده تا سررسید قرار نمی‌گیرد.

در قرارداد اختیار خرید (Call Option)، زمانی ارزش ذاتی وجود دارد که قیمت بازار دارایی از قیمت اعمال بیشتر باشد. فرمول آن به شکل زیر است:

در مقابل، در قرارداد اختیار فروش (Put Option)، اگر قیمت بازار دارایی کمتر از قیمت اعمال باشد، قرارداد دارای ارزش ذاتی خواهد بود. در این حالت فرمول محاسبه به‌صورت زیر است:

به‌طور خلاصه، ارزش ذاتی نشان‌دهنده سود بالقوه‌ای است که قرارداد اختیار معامله در شرایط کنونی بازار برای دارنده ایجاد می‌کند. این مؤلفه مستقل از زمان بوده و تنها بر اساس تفاوت قیمت‌ها محاسبه می‌شود.

ارزش زمانی

ارزش زمانی بخشی از پریمیوم (بهای پرداختی برای خرید اختیار معامله) است که فراتر از ارزش ذاتی قرار می‌گیرد. این بخش نشان‌دهنده احتمال افزایش سودآوری قرارداد تا پیش از تاریخ سررسید آن است، اگر در حال حاضر قرارداد در سود نباشد. به‌طور کلی:

بیشتر بخوانید: ارزش ذاتی و زمانی در قیمت اختیار معامله

ارزش زمانی نشان‌دهنده فرصت‌هایی است که بازار ممکن است تا پیش از انقضای قرارداد فراهم کند. این بخش از قیمت به عوامل زیر بستگی دارد:

• مدت‌زمان باقی‌مانده تا سررسید: هرچه زمان بیشتری باقی مانده باشد، احتمال وقوع تغییرات قیمتی بیشتر است و در نتیجه، ارزش زمانی بالاتر خواهد بود.
• نوسانات دارایی پایه: افزایش نوسانات به معنای امکان تغییرات شدیدتر در قیمت است که می‌تواند سودآوری قرارداد اختیار را افزایش دهد.
• نرخ بهره و سود نقدی پیش‌بینی‌شده: این متغیرها نیز در قراردادهایی با دوره زمانی بلندتر، در تعیین ارزش زمانی نقش دارند.

با نزدیک شدن به تاریخ سررسید، ارزش زمانی به‌تدریج کاهش می‌یابد و در نهایت به صفر می‌رسد. این پدیده به نام زوال زمانی (Time Decay) شناخته می‌شود و یکی از مهم‌ترین عواملی است که معامله‌گران باید در تحلیل قراردادهای اختیار در نظر بگیرند.

علاوه بر این، برای محاسبه دقیق‌تر قیمت پریمیوم، به ویژه در اختیار معامله‌های اروپایی، مدل بلک-شولز به کار می‌رود که با استفاده از فرمول‌های پیچیده و متغیرهای متعدد، قیمت پریمیوم را به صورت دقیق‌تری مشخص می‌کند.

چه عواملی بر پریمیوم در قرارداد اختیار معامله تأثیر می‌گذارند؟

پریمیوم در قرارداد اختیار معامله یکی از ارکان اصلی در قراردادهای آپشن است و قیمت آن ثابت نیست. این پریمیوم، که همان هزینه‌ای است که خریدار برای به‌دست آوردن حق خرید یا فروش یک دارایی می‌پردازد، تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد. شناخت این عوامل برای تحلیل دقیق ارزش‌گذاری آپشن ضروری است.

۱. قیمت دارایی پایه

نخستین عامل مؤثر بر پریمیوم در قرارداد اختیار معامله، قیمت فعلی دارایی پایه است. چون اختیار معامله بر پایه یک دارایی خاص تعریف می‌شود، تغییرات قیمت آن می‌تواند به‌طور مستقیم بر ارزش و جذابیت آپشن تأثیر بگذارد.

• در اختیار خرید (Call Option): با افزایش قیمت دارایی پایه، احتمال سودآوری افزایش می‌یابد و در نتیجه پریمیوم بالاتر می‌رود.
• در اختیار فروش (Put Option): برعکس، با افزایش قیمت دارایی، ارزش بالقوه قرارداد کاهش می‌یابد و پریمیوم کمتر می‌شود.

۲. نوسانات بازار (Volatility)

نوسان‌پذیری (Volatility) نشان‌دهنده میزان تغییرات قیمت یک دارایی در طول زمان است و یکی از عوامل کلیدی در تحلیل و قیمت‌گذاری قراردادهای اختیار معامله به شمار می‌رود. این متغیر به دو شکل اصلی تقسیم می‌شود: نوسان‌پذیری تاریخی و نوسان‌پذیری ضمنی. نوسان‌پذیری تاریخی بر اساس داده‌های گذشته قیمت دارایی محاسبه می‌شود و میزان واقعی نوسانات را در یک بازه زمانی مشخص نشان می‌دهد.
در مقابل، نوسان‌پذیری ضمنی بر پایه قیمت فعلی آپشن‌ها به دست می‌آید و منعکس‌کننده انتظارات معامله‌گران از میزان نوسانات آینده دارایی پایه است. به‌طور کلی، هرچه نوسان‌پذیری بیشتر باشد، احتمال تغییرات قیمتی شدیدتر افزایش می‌یابد و این موضوع باعث می‌شود پریمیوم اختیار معامله نیز افزایش یابد، زیرا ریسک و پتانسیل سوددهی قرارداد بالاتر می‌رود.

۳. قیمت اعمال (Strike Price)

قیمت اعمال قیمتی است که در قرارداد اختیار معامله مشخص می‌شود و دارنده قرارداد می‌تواند دارایی پایه را در این قیمت بخرد یا بفروشد. تفاوت بین قیمت اعمال و قیمت جاری بازار، تعیین می‌کند که آیا قرارداد اختیار «در سود» (In-the-Money) قرار دارد یا خیر.

• در قراردادهای اختیار خرید، هرچه قیمت اعمال کمتر از قیمت فعلی بازار باشد، ارزش و در نتیجه پریمیوم اختیار بیشتر خواهد بود، زیرا امکان خرید دارایی با قیمتی پایین‌تر از بازار وجود دارد.
• در مقابل، در اختیار فروش، زمانی پریمیوم افزایش می‌یابد که قیمت اعمال بالاتر از قیمت بازار باشد، چرا که دارنده اختیار می‌تواند دارایی را با قیمتی بالاتر از ارزش بازار بفروشد و از این اختلاف سود ببرد.

۴. زمان باقی‌مانده تا سررسید

مدت زمان باقی‌مانده تا تاریخ انقضا، عامل دیگری است که بر ارزش زمانی آپشن و در نتیجه بر پریمیوم در قرارداد اختیار معامله تأثیر می‌گذارد. هرچه این مدت زمان بیشتر باشد، ریسک و فرصت نوسانات بیشتر می‌شود و پریمیوم افزایش پیدا می‌کند.

اما با نزدیک شدن به تاریخ سررسید، ارزش زمانی کاهش می‌یابد که این موضوع به کاهش پریمیوم منجر می‌شود.

۵. نرخ بهره بدون ریسک

نرخ بهره بدون ریسک از عوامل مؤثر در تعیین پریمیوم در قرارداد اختیار معامله است، چراکه مستقیماً بر ارزش‌گذاری آینده قرارداد اثر می‌گذارد.

• افزایش نرخ بهره باعث افزایش پریمیوم اختیار خرید (Call) می‌شود؛ زیرا با بالا رفتن نرخ بهره، هزینه فرصت پرداخت قیمت اعمال در آینده کاهش می‌یابد و ارزش خرید دارایی در آینده بیشتر ارزیابی می‌شود.
• در مقابل، پریمیوم اختیار فروش (Put) معمولاً کاهش می‌یابد؛ چرا که در شرایط نرخ بهره بالا، تمایل به نگه‌داری قرارداد فروش کاهش می‌یابد و انتظار می‌رود قیمت دارایی کمتر افت کند.

۶. سود نقدی دارایی پایه

اگر دارایی پایه شامل پرداخت سود نقدی باشد، این موضوع هم می‌تواند بر پریمیوم اثرگذار باشد:

• پریمیوم اختیار خرید معمولاً کاهش می‌یابد زیرا پس از پرداخت سود، قیمت دارایی کاهش پیدا می‌کند.
• برعکس، پریمیوم اختیار فروش ممکن است افزایش پیدا کند چون احتمال افت قیمت دارایی پایه بیشتر می‌شود.

ریسک‌های مرتبط با قیمت پریمیوم در قرارداد اختیار معامله

قیمت پریمیوم در قرارداد اختیار معامله با خطراتی همراه است که معامله‌گران باید همواره به آن توجه کنند.

• خطر از دست رفتن کامل پریمیوم: در صورتی که بازار برخلاف پیش‌بینی دارنده قرارداد حرکت کند، ممکن است کل مبلغ پرداختی برای پریمیوم از بین برود و بازگشتی نداشته باشد.
• تغییرات ناگهانی در قیمت پریمیوم: در شرایط بازار با نوسانات شدید، قیمت پریمیوم می‌تواند به سرعت تغییر کند که این موضوع می‌تواند منجر به سود یا زیان قابل توجهی برای معامله‌گران شود.

در نهایت، درک دقیق مفهوم پریمیوم و عوامل مؤثر بر آن برای سرمایه‌گذاران اهمیت بالایی دارد، زیرا این دانش به آن‌ها کمک می‌کند تا تصمیم‌های هوشمندانه‌تری در معاملات اختیار معامله بگیرند. با شناخت اجزای پریمیوم و ریسک‌های مرتبط، می‌توان از فرصت‌های بازار بهتر استفاده کرد و زیان‌های احتمالی را کاهش داد.

سوالات متداول