زوال زمانی (Time Decay) در قرارداد آپشن چیست؟

قراردادهای اختیار معامله (آپشن) از ابزارهای مهم در بازار سرمایه هستند که به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند ریسک معاملات خود را کنترل کرده و از نوسانات قیمت دارایی‌های پایه بهره‌مند شوند. برای استفاده مؤثر از این ابزارها، درک عواملی که بر قیمت و ارزش آن‌ها تأثیر می‌گذارند ضروری است. یکی از این عوامل، پدیده‌ای به نام زوال زمانی است که با گذشت زمان به طور طبیعی اتفاق می‌افتد و تأثیر زیادی بر تصمیمات سرمایه‌گذاران دارد. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر این پدیده و نحوه تأثیر آن بر قراردادهای آپشن می‌پردازیم.

اختیار معامله چیست؟

اختیار معامله یا «آپشن» نوعی قرارداد مالی است که به خریدار، حق خرید یا فروش یک دارایی مشخص را با قیمتی از پیش تعیین‌شده و در زمان مشخصی در آینده می‌دهد. استفاده از این حق کاملاً اختیاری است و خریدار ملزم به اجرای آن نخواهد بود.

عوامل مؤثر بر ارزش اختیار معامله

هر قرارداد اختیار معامله (Option) دارای یک پریمیوم است؛ یعنی مبلغی که خریدار برای به‌دست آوردن حق خرید یا فروش یک دارایی پرداخت می‌کند. اما این مبلغ عددی ثابت نیست و تحت تأثیر چندین عامل قرار دارد. 

مهم‌ترین این عوامل شامل شاخص‌های یونانی (Greeks)، ارزش ذاتی (Intrinsic Value)، ارزش زمانی (Time Value)، نوسانات قیمت دارایی پایه، مدت‌زمان باقی‌مانده تا سررسید و نرخ بهره بدون ریسک است. حتی در شرایطی که قیمت دارایی پایه تغییری نکند، این عوامل می‌توانند باعث نوسان در پریمیوم اختیار معامله شوند.  در ادامه، به معرفی مهم‌ترین این مؤلفه‌ها می‌پردازیم.

شاخص‌های Greeks

شاخص‌های یونانی‌، مجموعه‌ای از شاخص‌های تخصصی هستند که برای تحلیل حساسیت قیمت اختیار معامله نسبت به عوامل مختلف طراحی شده‌اند. این شاخص‌ها ابزارهای مهمی برای معامله‌گران حرفه‌ای در مدیریت ریسک و تصمیم‌گیری استراتژیک به شمار می‌روند.

مهم‌ترین شاخص‌های یونانی شامل موارد زیر است:

• دلتا (Δ): نشان‌دهنده تغییر قیمت اختیار در واکنش به تغییر قیمت دارایی پایه.
• گاما (Γ): میزان تغییر دلتا نسبت به تغییرات قیمت دارایی پایه.
• تتا (Θ): کاهش ارزش اختیار به‌واسطه گذشت زمان.
• وگا (V): حساسیت قیمت اختیار نسبت به نوسانات بازار.
• رو (Ρ): تأثیر نرخ بهره بدون ریسک بر قیمت اختیار.

استفاده از این پارامترها به معامله‌گران کمک می‌کند تا دید دقیق‌تری نسبت به رفتار قیمت اختیار پیدا کنند و با شناخت بهتر از شرایط بازار، تصمیم‌های حساب‌شده‌تری بگیرند.

ارزش ذاتی چیست؟

ارزش ذاتی به سود بالقوه‌ای اشاره دارد که یک قرارداد اختیار معامله در لحظه می‌تواند برای خریدار ایجاد کند. این مقدار، تفاوت بین قیمت اعمال (Strike Price) و قیمت دارایی پایه در بازار است و تنها زمانی معنا دارد که قرارداد در وضعیت سوددهی (In the Money) قرار داشته باشد.

در قرارداد اختیار خرید، زمانی ارزش ذاتی ایجاد می‌شود که قیمت فعلی دارایی پایه از قیمت اعمال بیشتر باشد. در مقابل، قرارداد اختیار فروش زمانی دارای ارزش ذاتی است که قیمت نقدی دارایی پایه کمتر از قیمت اعمال تعیین‌شده در قرارداد باشد. 

ارزش ذاتی تنها بخشی از قیمت اختیار معامله (پریمیوم) را تشکیل می‌دهد و تحت تأثیر زمان یا تاریخ سررسید قرار نمی‌گیرد. به عبارت دیگر، حتی اگر هیچ زمانی تا سررسید باقی نمانده باشد، چنانچه قرارداد در وضعیت سوددهی باشد، همچنان دارای ارزش ذاتی خواهد بود.

ارزش زمانی (Time Value) چیست؟

ارزش زمانی یکی از بخش‌های مهم قیمت‌گذاری آپشن‌ها است که به پتانسیل سودآوری قرارداد در آینده اشاره دارد. این بخش از قیمت قرارداد به تفاوت بین قیمت پرمیوم (قیمت بازار آپشن) و ارزش ذاتی یک قرارداد اختیار معامله مربوط می‌شود. به عبارت دیگر، ارزش زمانی تحت تأثیر عواملی مثل مدت زمان باقی‌مانده تا تاریخ انقضا، نوسانات قیمت دارایی پایه و نرخ بهره بدون ریسک قرار دارد. فرمول محاسبه ارزش زمانی به صورت زیر است:

این بخش از قیمت قرارداد به معامله‌گر فرصتی می‌دهد تا قرارداد را در موقعیت سودآوری در آینده اعمال کند، اما با گذشت زمان و نزدیک شدن به تاریخ سررسید، ارزش زمانی کاهش می‌یابد. به طور کلی، هرچه زمان بیشتری تا تاریخ انقضا باقی بماند، ارزش زمانی بیشتر خواهد بود، اما با نزدیک شدن به تاریخ انقضا، این ارزش به صفر می‌رسد. در نیمه اول عمر قرارداد، کاهش ارزش زمانی معمولاً به آرامی رخ می‌دهد، اما در نیمه دوم، سرعت کاهش آن افزایش می‌یابد. در نهایت، حتی اگر قیمت دارایی پایه تغییر نکند، تنها گذر زمان می‌تواند موجب کاهش قیمت قرارداد شود. فرمول محاسبه ارزش زمانی به صورت زیر است:

نکته: این فرمول برای هر دو نوع آپشن Call و Put یکسان است.

 تتا (Theta) یا زوال زمانی چیست؟

زوال زمانی (Time Decay) به کاهش تدریجی ارزش قراردادهای اختیار معامله با نزدیک شدن به تاریخ انقضا اشاره دارد. این پدیده معمولاً به ضرر خریداران و به نفع فروشندگان عمل می‌کند. شاخص تتا (Theta) میزان کاهش روزانه ارزش قرارداد را نشان می‌دهد. هرچه به تاریخ سررسید نزدیک‌تر شویم، سرعت کاهش ارزش قرارداد بیشتر می‌شود. برای درک بهتر روند تأثیر زمان بر ارزش قرارداد، به نمودار زیر توجه کنید:

• برای خریداران آپشن: تتا منفی است، یعنی با گذر زمان ارزش قرارداد کاهش می‌یابد، حتی اگر قیمت دارایی پایه تغییر نکند.
• برای فروشندگان آپشن: تتا مثبت است و گذر زمان به نفع آن‌هاست، زیرا با کاهش احتمال اجرای آپشن، پرمیوم دریافتی آن‌ها حفظ می‌شود.

مثال
فرض کنید شما یک قرارداد اختیار خرید برای سهمی با قیمت اعمال ۶۵۰۰۰ تومان خریداری کرده‌اید. قیمت این آپشن ۳۰۰۰ تومان است و تتای آن ۰.۱– می‌باشد. این یعنی هر روز حدود ۰.۱ تومان از ارزش قرارداد فقط به خاطر گذشت زمان کم می‌شود. حال اگر طی ۱۰ روز آینده قیمت سهم تغییری نکند، ارزش این قرارداد حدود ۱۰۰ تومان کاهش یافته و به ۲۹۰۰ تومان می‌رسد. این کاهش تدریجی، به وضوح تأثیر زوال زمانی را بر قراردادهای آپشن نشان می‌دهد.

نحوه محاسبه تتا

برای محاسبه تتا (زوال زمانی) در قراردادهای اختیار معامله (آپشن)، از مدل‌های پیشرفته‌ای مانند مدل بلک-شولز استفاده می‌شود. این مدل با در نظر گرفتن عوامل متعددی همچون قیمت دارایی پایه، میزان نوسان‌پذیری بازار، نرخ بهره بدون ریسک و مدت‌زمان باقی‌مانده تا سررسید، امکان محاسبه دقیق‌تری از ارزش زمانی قرارداد را فراهم می‌سازد.

در چارچوب مدل بلک-شولز، تتا از طریق یک فرمول مشخص ریاضی به دست می‌آید که در ادامه قابل مشاهده است.

از آنجا که این محاسبات تخصصی هستند، کاربران می‌توانند به‌جای انجام آن‌ها به صورت دستی، به سامانه معاملاتی ایزی‌تریدر مراجعه کنند.

 با جستجوی نماد اختیار موردنظر، جزئیات نماد در بخش سمت چپ صفحه نمایش داده می‌شود. در این قسمت، با انتخاب گزینه «ماشین حساب»، کادری به نمایش درمی‌آید که اطلاعاتی مانند تتا و سایر یونانی‌های اختیار معامله را به‌طور دقیق ارائه می‌دهد. برای این کار، کافی است قیمت دارایی پایه، درصد نوسان‌پذیری و نرخ بهره را وارد کرده و بر روی گزینه «محاسبه» کلیک کنید. در تصویر زیر، می‌توانید نحوه نمایش این اطلاعات در سامانه ایزی تریدر را مشاهده کنید.

بیشتر بخوانید:اختیار معامله در ایزی تریدر

عوامل مؤثر بر زوال زمانی (تتا) 

۱- مدت زمان باقیمانده تا انقضا: هرچه زمان بیشتری تا تاریخ انقضا باقی بماند، تأثیر زوال زمانی کمتر است. در نتیجه، با نزدیک شدن به تاریخ انقضا، سرعت کاهش ارزش قرارداد افزایش می‌یابد. به ویژه آپشن‌های کوتاه‌مدت دارای تتای بالاتری هستند زیرا ارزش زمانی آن‌ها سریع‌تر کاهش می‌یابد.

۲- نوسان‌پذیری (Volatility): آپشن‌های با نوسان بالا معمولاً تتای کمتری دارند، زیرا احتمال حرکت شدید قیمت دارایی پایه در مدت زمان کوتاه‌تر بیشتر است. در مقابل، نوسان کمتر منجر به تتای بالاتر می‌شود زیرا احتمال حرکت بزرگ قیمت کاهش می‌یابد.

۳- وضعیت مالی یا Moneyness: وضعیت مالی در قرارداد آپشن به ارتباط بین قیمت فعلی دارایی پایه و قیمت اعمال آن اشاره دارد و سه حالت دارد:

• In The Money(در سود): قرارداد دارای ارزش ذاتی است و تأثیر زوال زمانی کمتر است.
• Out The Money(در زیان): قرارداد هیچ ارزش ذاتی ندارد و با نزدیک شدن به تاریخ انقضا، ارزش آن از بین می‌رود.
• At The Money (به قیمت): قیمت دارایی پایه برابر با قیمت اعمال است. این وضعیت بیشترین تأثیر زوال زمانی را دارد و ارزش قرارداد به سرعت کاهش می‌یابد.

۴- نوع آپشن (Call یا Put): تأثیر زوال زمانی برای آپشن‌های خرید (Call) و فروش (Put) مشابه است، اما ممکن است به میزان متفاوتی بسته به بازار و شرایط مختلف تغییر کند.

۵- نرخ بهره بدون ریسک: تغییرات در نرخ بهره می‌تواند تأثیر زیادی بر زوال زمانی داشته باشد. برای آپشن‌های خرید (Call)، افزایش نرخ بهره معمولاً موجب افزایش تتا می‌شود، در حالی که برای آپشن‌های فروش (Put)، تغییرات نرخ بهره تأثیر کمتری دارد.

این عوامل در کنار هم، تأثیرات زیادی بر سرعت کاهش ارزش زمانی قراردادهای اختیار معامله دارند و به همین دلیل، مدیریت و پیش‌بینی آن‌ها می‌تواند برای سرمایه‌گذاران و معامله‌گران بسیار حائز اهمیت باشد.

مزایا و معایب زوال زمانی (تتا) در معاملات اختیار

مزایا:

• سرعت آهسته در ابتدای قرارداد: در مراحل اولیه‌ی عمر یک قرارداد اختیار، تأثیر زوال زمانی بسیار کم است. این موضوع به حفظ ارزش زمانی قرارداد کمک می‌کند و فرصت بیشتری برای برنامه‌ریزی به معامله‌گر می‌دهد.
• امکان فروش با قیمت مناسب: از آنجایی که کاهش ارزش ناشی از زمان در ابتدا بسیار کند است، سرمایه‌گذاران می‌توانند در زمان مناسب اقدام به فروش اختیار معامله کرده و از شرایط بازار بهره‌مند شوند.
• تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر: تحلیل تأثیر تتا بر قیمت اختیار معامله به معامله‌گر این امکان را می‌دهد که بهتر مسیر موقعیت‌های معاملاتی خود را مدیریت کند و تصمیمات دقیق‌تری اتخاذ کند.

معایب:

• افزایش سرعت زوال زمانی نزدیک به سررسید: با نزدیک شدن به تاریخ انقضا، ارزش زمانی قراردادها با سرعت بیشتری کاهش می‌یابد، که می‌تواند باعث افت ناگهانی قیمت آپشن شود.
• محاسبه پیچیده: پیش‌بینی میزان دقیق کاهش ارزش قرارداد به دلیل زوال زمانی دشوار است و نیاز به دانش فنی یا استفاده از ابزارهای تحلیلی دارد.
• تأثیر مستقل از جهت بازار: زوال زمانی صرف‌نظر از افزایش یا کاهش قیمت دارایی پایه رخ می‌دهد. حتی اگر قیمت دارایی به نفع معامله‌گر حرکت کند، زمان همچنان ارزش قرارداد را کاهش می‌دهد.

نرخ بهره بدون ریسک

نرخ بهره بدون ریسک، کمترین میزان بازدهی است که فرد از یک سرمایه‌گذاری با ریسک بسیار پایین یا بدون ریسک انتظار دارد. این نرخ معمولاً برای مقایسه با سایر سرمایه‌گذاری‌ها استفاده می‌شود تا مشخص شود که آیا بازدهی دیگر گزینه‌ها بیشتر از این نرخ است یا خیر.

نوسان‌پذیری دارایی پایه

نوسان‌پذیری دارایی پایه، میزان تغییرات قیمت یک دارایی در بازه زمانی مشخص را نشان می‌دهد و تأثیر زیادی بر ارزش اختیار معامله دارد. هرچه قیمت دارایی پایه نوسانات بیشتری داشته باشد، ریسک افزایش می‌یابد و در عین حال فرصت‌های بیشتری برای کسب سود وجود دارد. به همین دلیل، اختیارهای معامله‌ای که بر روی دارایی‌هایی با نوسان بالا هستند، معمولاً ارزش بیشتری دارند.

 قراردادهای اختیار معامله (آپشن) ابزارهای مالی پیچیده‌ای هستند که به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهند ریسک خود را مدیریت کنند و از نوسانات قیمت دارایی‌های پایه بهره‌مند شوند. درک عواملی که بر قیمت این قراردادها تأثیر می‌گذارند، به ویژه پدیده‌ای به نام زوال زمانی (تتا)، برای اتخاذ تصمیمات استراتژیک مهم است. زوال زمانی با گذشت زمان موجب کاهش ارزش قراردادهای اختیار معامله می‌شود و این روند تأثیر زیادی بر تصمیمات خریداران و فروشندگان دارد. هرچه به تاریخ انقضا نزدیک‌تر شویم، سرعت کاهش ارزش قرارداد افزایش می‌یابد. به‌طور کلی، درک دقیق این پدیده و عوامل مؤثر بر آن برای معامله‌گران ضروری است تا بتوانند موقعیت‌های معاملاتی خود را به‌طور مؤثر مدیریت کنند و از این ابزارهای مالی بهره‌برداری بهینه داشته باشند.

سوالات متداول