میلتون فریدمن: از کودکی تا نوبل اقتصاد

میلتون فریدمن (Milton Friedman) یکی از برجسته‌ترین اقتصاددانان تاریخ و نظریه‌پردازان مکتب شیکاگو بود که با ایده‌های انقلابی خود تاثیر شگرفی بر اقتصاد مدرن داشت. میلتون فریدمن نه تنها به دلیل نظریات پول‌گرایی و تأکید بر بازار آزاد مشهور است، بلکه در حوزه سیاست‌گذاری اقتصادی نیز نقشی بی‌بدیل داشت. در این مطلب به زندگی شخصی، نظریات اقتصادی، تأثیرات اندیشه‌های او بر سیاست‌های اقتصادی و آثار برجسته‌اش می‌پردازیم.

زندگی شخصی میلتون فریدمن

کودکی و تحصیلات اولیه

میلتون فریدمن در سال ۱۹۱۲ در بروکلین نیویورک، در خانواده‌ای مهاجر یهودی به دنیا آمد. خانواده فریدمن از طبقه متوسط بودند و با تلاش زیاد توانستند شرایط مناسبی برای تحصیل فرزندانشان فراهم کنند. میلتون از همان دوران کودکی به ریاضیات و علوم اجتماعی علاقه نشان داد و این علاقه بعدها مسیر زندگی او را تغییر داد.

میلتون فریدمن دوران تحصیلات دبیرستان خود را با موفقیت به پایان رساند و به دانشگاه راتگرز (Rutgers) وارد شد. او در ابتدا در رشته ریاضیات تحصیل می‌کرد و قصد داشت در این حوزه به فعالیت حرفه‌ای بپردازد. اما در طول تحصیل، تحت تأثیر آرتور برنز، یکی از استادان برجسته اقتصاد، به این حوزه علاقه‌مند شد و تصمیم گرفت فعالیت خود را در زمینه اقتصاد ادامه دهد.

سال‌های آغازین فعالیت

پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه راتگرز، میلتون فریدمن تحصیلات خود را در دانشگاه شیکاگو ادامه داد و موفق به دریافت مدرک کارشناسی ارشد در رشته اقتصاد شد. این دانشگاه که بعدها به پایگاه اصلی فعالیت‌های علمی او تبدیل شد، نقش کلیدی در شکل‌گیری اندیشه‌های اقتصادی فریدمن ایفا کرد. او سپس به دانشگاه کلمبیا رفت و در سال ۱۹۴۰ مدرک دکترای خود را در رشته اقتصاد گرفت. پایان‌نامه او با عنوان «درآمدها از شغل حرفه‌ای مستقل» یکی از نخستین پژوهش‌های جدی او در حوزه اقتصاد بود.

پس از اتمام تحصیلات، فریدمن به هیئت علمی دانشگاه ویسکانسین-مدیسن (Wisconsin–Madison) پیوست، اما به دلیل اختلاف‌نظرهایی درباره جنگ جهانی دوم، این دانشگاه را ترک کرد. او سپس به شاخه پژوهش جنگ در دانشگاه کلمبیا ملحق شد و در دوران جنگ جهانی دوم به‌عنوان آمارشناس در زمینه مسائل نظامی و طراحی تاکتیک‌های جنگی فعالیت کرد. این تجربه نه‌تنها مهارت‌های او در تحلیل آماری را تقویت کرد، بلکه او را به چالش‌های عملی اقتصاد در دوران جنگ نزدیک‌تر ساخت.

دوران دانشگاه شیکاگو

در سال ۱۹۴۶، میلتون فریدمن پیشنهاد تدریس نظریه اقتصادی در دانشگاه شیکاگو را پذیرفت و این دانشگاه به مدت سه دهه به مرکز فعالیت‌های علمی و پژوهشی او تبدیل شد. او در این مدت به یکی از چهره‌های برجسته مکتب اقتصادی شیکاگو تبدیل شد و نقش مهمی در توسعه و ترویج ایده‌های این مکتب ایفا کرد. همکاری او با آنا شوارتز در این دوره منجر به نگارش کتاب مشهور تاریخچه مالی ایالات متحده شد که تاثیر عمیق بر مطالعات پولی و تاریخ اقتصادی گذاشت.

فریدمن همچنین در دانشگاه شیکاگو کارگاه‌های پول و بانکداری را تأسیس کرد که این کارگاه‌ها به محلی برای تبادل ایده‌ها و گسترش تحقیقات پولی تبدیل شد. این تلاش‌ها، همراه با دیگر آثار پژوهشی او، نقش مهمی در احیای مطالعات پولی و تأثیرگذاری بر سیاست‌های اقتصادی قرن بیستم داشت.

زندگی خانوادگی

میلتون فریدمن در سال ۱۹۳۸ با رز فریدمن، که یک اقتصاددان برجسته و شریک فکری او بود، ازدواج کرد. همکاری‌های این زوج منجر به خلق آثار ارزشمندی شد که یکی از شناخته‌شده‌ترین آن‌ها کتاب تأثیرگذار آزادی انتخاب (Free to Choose) است. این اثر مشترک به‌طور گسترده به ترویج ایده‌های اقتصادی و فلسفه بازار آزاد پرداخت و بازتاب‌دهنده دیدگاه‌های مشترک آن‌ها درباره آزادی اقتصادی و فردی بود.

در دهه ۱۹۵۰، فریدمن با ارائه تفسیری نوین از تابع مصرف، به یکی از برجسته‌ترین منتقدان مکتب کینزی تبدیل شد. او سیاست‌های مالی دولت‌های مداخله‌گر را ناکارآمد می‌دانست و به‌جای آن، نظریه پول‌گرایی یا مانیتاریسم را مطرح کرد. میلتون فریدمن بر این باور بود که کنترل دقیق عرضه پول موثرترین ابزار برای مدیریت اقتصاد است و دولت‌ها باید از اجرای سیاست‌هایی که موجب فشار بر نرخ طبیعی بیکاری می‌شوند، پرهیز کنند. نظریه او درباره نرخ طبیعی بیکاری و نقد صریح منحنی فیلیپس، تحولی بنیادین در علم اقتصاد ایجاد کرد و زمینه را برای بازنگری در سیاست‌گذاری اقتصادی فراهم ساخت.

نظریات میلتون فریدمن

۱. پول‌گرایی (Monetarism)

یکی از برجسته‌ترین نظریات فریدمن، مفهوم پول‌گرایی است. او معتقد بود که عرضه پول مهم‌ترین عامل در مدیریت اقتصاد است و کنترل مناسب آن می‌تواند از بحران‌های اقتصادی جلوگیری کند. برخلاف نظریه کینزی که بر سیاست‌های مالی تأکید داشت، میلتون فریدمن سیاست‌های پولی را عامل کلیدی برای جلوگیری از تورم و رکود اقتصادی می‌دانست.

میلتون فریدمن در کتاب مشهور “تاریخچه پولی ایالات متحده” که به همراه آنا شوارتز نوشت، نشان داد که سیاست‌های پولی و مالی نادرست در فدرال رزرو باعث تشدید بحران اقتصادی بزرگ دهه ۱۹۳۰ شده است. او پیشنهاد داد که رشد عرضه پول باید به‌صورت منظم و قابل پیش‌بینی باشد.

۲. فرضیه درآمد دائمی (Permanent Income Hypothesis)

میلتون فریدمن در کتاب تأثیرگذار خود «نظریه تابع مصرف» (A Theory of the Consumption Function)، برای اولین بار فرضیه رفتار عقلانی را در تحلیل‌های اقتصادی به‌کار برد. او در این اثر، مفهوم «درآمد دائمی» را به‌عنوان یکی از ارکان اصلی تصمیم‌گیری مالی معرفی کرد. بر اساس این فرضیه، افراد تصمیمات مالی خود، از جمله پس‌انداز و هزینه‌ را نه بر اساس تغییرات موقتی درآمد، بلکه بر اساس پیش‌بینی‌هایشان از درآمد بلندمدت تنظیم می‌کنند.

به‌عبارتی، افراد تنها زمانی پس‌انداز می‌کنند که درآمد فعلی آن‌ها از سطح درآمد دائمی مورد انتظارشان فراتر رود. این دیدگاه، روشنگر چگونگی رفتار اقتصادی افراد در مواجهه با نوسانات درآمدی است. نوآوری میلتون فریدمن در تحلیل رابطه میان درآمد و هزینه، بسیاری از اشتباهات پیشین در این زمینه را اصلاح کرد و به پایه‌گذاری الگوهایی برای مطالعه رفتار هزینه و پس‌انداز در تحلیل‌های اقتصادی مدرن منجر شد. این نظریه تأثیر عمیقی بر اقتصاد کلان داشت و راه را برای پیشرفت‌های آتی در درک رفتار مصرف‌کنندگان هموار کرد.

۳. آزادی اقتصادی و بازار آزاد

فریدمن مدافع سرسخت آزادی اقتصادی و نقش محدود دولت در اقتصاد بود. او استدلال می‌کرد که مداخله دولت اغلب باعث کاهش کارایی و ایجاد اختلال در بازارها می‌شود. آثار او به ترویج این ایده‌ها اختصاص دارد و تاثیر عمیقی بر سیاست‌گذاری اقتصادی و عمومی در سراسر جهان داشته است.

تأثیرات اندیشه‌های فریدمن

تأثیر بر سیاست‌های اقتصادی: اندیشه‌های میلتون فریدمن تأثیر عمیقی بر سیاست‌های اقتصادی جهان گذاشت. او به‌عنوان مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور رونالد ریگان در ایالات متحده و آگوستو پینوشه در شیلی، نقشی کلیدی در پیاده‌سازی سیاست‌های اقتصادی مبتنی بر بازار آزاد ایفا کرد. هرچند این همکاری‌ها با انتقادات سیاسی و اخلاقی همراه بود، اما اصلاحات اقتصادی در شیلی و ایالات متحده به عنوان نمونه‌های موفق از سیاست‌های میلتون فریدمن شناخته می‌شوند.

جایزه نوبل و اعتبار جهانی: در سال ۱۹۷۶، میلتون فریدمن به دلیل دستاوردهای خود در زمینه تحلیل مصرف، نظریه پولی و پیچیدگی سیاست‌های اقتصادی، جایزه نوبل اقتصاد را دریافت کرد. این جایزه جایگاه او را به عنوان یکی از تاثیرگذارترین اقتصاددانان قرن بیستم تثبیت کرد.

نقش در نظام مالی جهانی: میلتون فریدمن در طراحی سیستم اقتصادی جهانی پس از جنگ جهانی دوم نیز تاثیرگذار بود. او یکی از معماران اصلی تأسیس صندوق بین‌المللی پول (IMF) و بانک جهانی بود. نظرات او درباره سیاست‌های پولی و کنترل تورم همچنان در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی مدرن به‌کار گرفته می‌شود.

برخی از آثار و کتب مهم

میلتون فریدمن نویسنده‌ای برجسته بود و آثار بسیاری از خود به جا گذاشت که همچنان الهام‌بخش دانشجویان و اقتصاددانان است. برخی از مهم‌ترین کتاب‌های او عبارتند از:

۱. کتاب آزادی انتخاب (Free to Choose)

سال انتشار: ۱۹۸۰
این کتاب یکی از معروف‌ترین آثار فریدمن است که به ترویج ایده‌های بازار آزاد و کاهش مداخلات دولت می‌پردازد. در این کتاب، او نقش دولت را محدود به حفظ نظم و اجرای قوانین می‌داند. این کتاب با زبانی ساده، دیدگاه‌های اقتصادی فریدمن را برای عموم مردم بیان می‌کند و تأثیر گسترده‌ای در ترویج آزادی اقتصادی داشته است.

۲. کتاب تاریخچه مالی ایالات متحده، ۱۸۶۷–۱۹۶۰ (A Monetary History of the United States, 1867–1960)

سال انتشار: ۱۹۶۳
این کتاب یکی از آثار کلاسیک علم اقتصاد است که در آن فریدمن و شوارتز به تحلیل تاریخ پولی ایالات متحده می‌پردازند. آنها نشان می‌دهند که سیاست‌های نادرست پولی، به‌ویژه توسط بانک مرکزی، چگونه به رکود بزرگ اقتصادی در دهه ۱۹۳۰ منجر شد. این کتاب نقش مهمی در تثبیت نظریه پول‌گرایی داشت.

۳. کتاب سرمایه‌داری و آزادی (Capitalism and Freedom)

سال انتشار: ۱۹۶۲
این کتاب از تأثیرگذارترین آثار فریدمن است که در آن به ارتباط میان آزادی اقتصادی و آزادی سیاسی می‌پردازد. او استدلال می‌کند که نظام سرمایه‌داری بهترین ابزار برای تأمین آزادی فردی و سیاسی است و مداخلات دولتی اغلب به محدود شدن آزادی‌ها منجر می‌شود.

۴. کتاب پول‌گرایی (Monetary Trends in the United States and the United Kingdom)

سال انتشار: ۱۹۸۲
این کتاب به بررسی روندهای تاریخی عرضه پول و اثرات آن بر اقتصاد دو کشور ایالات متحده و بریتانیا می‌پردازد. این اثر، یکی دیگر از پژوهش‌های مهم فریدمن است و تحلیل‌های گسترده‌ای درباره رابطه میان عرضه پول، تورم و تولید ارائه می‌دهد.

۵. کتاب نظریه قیمت (Price Theory: A Provisional Text)

• سال انتشار: ۱۹۶۲
  این کتاب که به‌عنوان یک منبع درسی نگاشته شده است، دیدگاه‌های فریدمن درباره نظریه قیمت و رفتار بازار را تشریح می‌کند. این اثر یکی از منابع پایه‌ای برای دانشجویان اقتصاد است و به زبانی روشن، اصول اقتصاد خرد را توضیح می‌دهد.

بازنشستگی و سال‌های پایانی

میلتون فریدمن در سال ۱۹۷۷ از دانشگاه شیکاگو بازنشسته شد و به فعالیت‌های تحقیقاتی خود در موسسه هوور در دانشگاه استنفورد ادامه داد. میلتون فریدمن در ۱۶ نوامبر ۲۰۰۶ در سن ۹۴ سالگی در سانفرانسیسکو درگذشت. او تا آخرین روزهای زندگی خود همچنان به ترویج ایده‌های آزادی اقتصادی و بازار آزاد ادامه داد.

تفاوت مکتب پول‌گرایی فریدمن و مکتب کینزی 

مکتب کینزی بر این باور است که سیاست‌های مالی، مانند هزینه‌های دولت و سیاست‌های مالیاتی، تأثیر بیشتری نسبت به سیاست‌های پولی بر اقتصاد دارند. همچنین این دیدگاه معتقد است که دولت می‌تواند با مداخله مستقیم، از طریق سیاست‌های مالی، تقاضای کل را تقویت کرده، مصرف را تحریک کند و به کاهش بیکاری بپردازد. بر اساس این نظریه، چنین مداخلاتی در نهایت می‌توانند از شدت رکود اقتصادی بکاهند و تعادل اقتصادی را بازگردانند.

در مقابل، مکتب پول‌گرایی به رهبری میلتون فریدمن، استدلال می‌کند که کنترل حجم پول در گردش از سوی دولت‌ها ابزار بهتری برای ایجاد ثبات اقتصادی است. طرفداران این مکتب بر این باورند که بازارها به‌طور طبیعی توانایی حل مشکلات اقتصادی را دارند و دولت باید از دخالت‌های بیش‌ازحد خودداری کند. آن‌ها بر اصول بازار آزاد، کاهش مقررات و دخالت محدود دولت در بخش‌های مختلف اقتصاد تاکید دارند.

میلتون فریدمن، با نظریات خود در حوزه پول‌گرایی، درآمد دائمی و آزادی اقتصادی، یکی از تاثیرگذارترین چهره‌های تاریخ اقتصاد است. او با ترکیب تحلیل‌های علمی دقیق و دیدگاه‌های فلسفی درباره آزادی، نقشی اساسی در شکل‌گیری سیاست‌های اقتصادی معاصر ایفا کرد. آثار و نظریات او همچنان در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و آموزش علم اقتصاد مورد توجه قرار می‌گیرند و میراث او به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی علم اقتصاد مدرن باقی خواهد ماند.

سوالات متداول