معرفی حراج پیوسته و ناپیوسته در بورس

در بازار سرمایه، یکی از مهم‌ترین سازوکارها برای انجام معاملات و تعیین قیمت «حراج» است. معاملات بورسی معمولاً به دو روش اصلی حراج پیوسته و ناپیوسته انجام می‌شوند که هر کدام نقش متفاوتی در روند کشف قیمت، شفافیت معاملات و نقدشوندگی بازار دارند. در ادامه به بررسی این دو مفهوم می‌پردازیم.

حراج معاملاتی چیست؟

حراج معاملاتی یکی از مفاهیم کلیدی در بازار سرمایه است که نقش مهمی در فرآیند کشف قیمت سهام و اوراق بهادار ایفا می‌کند. در این روش، قیمت دارایی‌ها بر اساس تعامل میان عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. به زبان ساده، سرمایه‌گذاران سفارش‌های خرید و فروش خود را با قیمت‌های پیشنهادی در سامانه معاملاتی ثبت می‌کنند و زمانی که این سفارش‌ها با یکدیگر تطبیق پیدا کنند، معامله انجام می‌شود.

در بازار سرمایه ایران، حراج معاملاتی به دو نوع حراج پیوسته و ناپیوسته تقسیم می‌شود که هرکدام در زمان‌ها و شرایط خاصی اجرا می‌شوند. شناخت دقیق این دو سازوکار می‌تواند به معامله‌گران در تصمیم‌گیری‌های بهتر و به‌موقع کمک کند.

حراج پیوسته چیست؟

حراج پیوسته یکی از رایج‌ترین روش‌های انجام معاملات در بورس است. در این روش، سفارش‌های خرید و فروش به‌صورت مداوم و بدون وقفه در سامانه معاملاتی ثبت و پردازش می‌شوند. به‌محض تطبیق قیمت سفارش خرید با سفارش فروش، معامله به‌صورت خودکار انجام می‌شود.
این سازوکار با فراهم‌کردن امکان کشف لحظه‌ای قیمت بر اساس شرایط عرضه و تقاضا، به افزایش سرعت انجام معاملات و نقدشوندگی بالا در بازار کمک می‌کند. همچنین، سرمایه‌گذاران می‌توانند سفارش‌های خود را در طول ساعات معاملات ویرایش یا لغو کنند. اگر در لحظه، قیمتی مطابق سفارش موجود نباشد، سفارش مربوطه در صف باقی می‌ماند تا شرایط مناسب ایجاد شود.

مزایای حراج پیوسته

۱. نقدشوندگی بالا
در حراج پیوسته، معاملات به‌صورت لحظه‌ای انجام می‌شوند؛ بنابراین سرمایه‌گذاران می‌توانند در هر زمان از ساعات معاملاتی، نسبت به خرید یا فروش اقدام کنند. این ویژگی به افزایش سرعت گردش نقدینگی در بازار کمک می‌کند.

۲. کشف لحظه‌ای قیمت
از آنجا که معاملات بلافاصله پس از تطبیق قیمت‌ها انجام می‌شوند، قیمت هر سهم در هر لحظه براساس وضعیت واقعی عرضه و تقاضا تعیین می‌گردد. این فرآیند، کشف قیمت را شفاف‌تر و دقیق‌تر می‌سازد.

۳. واکنش سریع به اطلاعات بازار
معامله‌گران در سیستم حراج پیوسته می‌توانند به‌سرعت نسبت به اخبار، گزارش‌های مالی، تحولات اقتصادی یا نوسانات قیمت، واکنش نشان دهند و تصمیم‌گیری کنند.

۴. شفافیت بالا
تمامی سفارش‌ها و معاملات در بستری مشخص، روشن و قابل مشاهده انجام می‌شوند. این شفافیت، اعتماد سرمایه‌گذاران به سازوکار معاملاتی را افزایش می‌دهد.

حراج ناپیوسته چیست؟

حراج ناپیوسته یکی دیگر از روش‌های انجام معاملات در بورس است که برخلاف حراج پیوسته، در آن سفارش‌ها به‌صورت لحظه‌ای اجرا نمی‌شوند. در این سازوکار، ابتدا سفارش‌های خرید و فروش طی یک بازه زمانی مشخص (بدون انجام معامله) در سامانه معاملاتی ثبت می‌شوند.
پس از پایان این بازه، سامانه با بررسی سفارش‌ها، قیمتی را تعیین می‌کند که بیشترین تطابق بین عرضه و تقاضا را دارد. این قیمت که به آن «قیمت تعادلی» یا «قیمت نظری گشایش» گفته می‌شود، مبنای انجام معاملات قرار می‌گیرد و کلیه سفارش‌های منطبق، به‌صورت هم‌زمان و در همان قیمت واحد اجرا می‌شوند.

در طول این فرآیند، معامله‌گران می‌توانند سفارش‌های خود را ثبت، ویرایش یا حذف کنند، اما تا تعیین قیمت نهایی، هیچ معامله‌ای صورت نمی‌گیرد. اگر سفارش‌ها با یکدیگر تطابق نداشته باشند، ممکن است معامله‌ای انجام نشود و فرآیند حراج ادامه یابد تا شرایط لازم فراهم گردد. هدف از این روش، کشف قیمتی منصفانه و افزایش شفافیت در بازار است.

کاربرد حراج ناپیوسته در بورس

۱. بازگشایی نمادهای متوقف‌شده: در مواقعی که نماد یک شرکت به دلایلی مانند افشای اطلاعات حساس، تغییرات مالی یا برگزاری مجامع متوقف شده باشد، هنگام بازگشایی از این روش استفاده می‌شود. این روش کمک می‌کند تا قیمت جدید به شکل منطقی و بر اساس عرضه و تقاضا تعیین شود و از بروز نوسانات شدید جلوگیری شود.

۲. عرضه اولیه سهام (IPO): در فرآیند برخی از عرضه اولیه ها، برای تعیین قیمت آغازین سهم، از این مکانیزم استفاده می‌شود. در این روش ابتدا سفارش‌ها از سوی سرمایه‌گذاران ثبت شده و سپس بر اساس تقاضا، قیمت نهایی سهم مشخص می‌گردد.

۳. نمادهای کم‌معامله یا با نقدشوندگی پایین: برای سهام هایی که حجم معاملات آن‌ها پایین است و به راحتی دچار نوسان قیمت می‌شوند، این فرآیند می‌تواند ابزار مناسبی باشد. این روش به تثبیت قیمت و کاهش رفتارهای هیجانی در چنین نمادهایی کمک می‌کند.

در چه شرایطی حراج ناپیوسته در بورس اتفاق می‌افتد؟

۱– پیش‌گشایش بازار: در مرحله پیش‌گشایش ابتدای روز، سفارش‌های خرید و فروش ثبت می‌شوند اما معامله‌ای انجام نمی‌شود. پس از پایان آن با حراج ناپیوسته، یک قیمت تعادلی برای هر نماد تعیین می‌شود که به آن قیمت گشایش گفته می‌شود. سپس معاملات روز بر اساس این قیمت آغاز می‌گردند.

۲- بازگشایی نمادهای متوقف‌شده: گاهی به دلایل مختلف معاملات یک نماد متوقف می‌شود. پس از رفع علت توقف، بازگشایی نماد معمولاً با استفاده از روش حراج ناپیوسته انجام می‌شود تا قیمت جدید به صورت شفاف و منصفانه کشف شود.
در ادامه، مواردی را بررسی می‌کنیم که در آن‌ها بازگشایی نماد به این شکل انجام می‌گیرد:

الف)  افشای اطلاعات نوع الف
در صورت افشای اطلاعات بااهمیت گروه الف (مانند قراردادهای مهم، تغییر در ترکیب سهامداران عمده، توقف فعالیت‌ها، ورشکستگی و…)، نماد موقتاً متوقف شده و سپس قیمت‌گذاری بدون محدودیت دامنه نوسان انجام می‌گیرد تا قیمت منصفانه کشف شود.

ب) افشای اطلاعات نوع ب
در صورت افشای اطلاعات بااهمیت گروه ب (پیشنهاد یا تصویب پرداخت سود یا تغییر سیاست تقسیم سود، تغییر در ترکیب تولید یا فروش محصولات شرکت و …)، نماد به صورت ناپیوسته با محدودیت دامنه نوسان مجاز بازگشایی می‌گردد.

بیشتر بخوانید: افشای اطلاعات با اهمیت گروه الف و ب

ج) نوسانات غیرعادی قیمت (۵۰٪ رشد یا ۳۰٪ افت)
اگر قیمت پایانی سهم در ۱۵ روز کاری بیش از ۵۰٪ رشد یا بیش از ۳۰٪ کاهش داشته باشد، نماد حداکثر دو روز کاری متوقف شده و سپس با محدودیت دامنه نوسان روزانه بازگشایی می‌شود تا قیمت به تعادل برسد.

د) ظن دستکاری بازار یا استفاده از اطلاعات نهایی
در صورت احتمال دستکاری بازار یا معاملات بر پایه اطلاعات محرمانه، سازمان بورس نماد را متوقف کرده و بازگشایی آن با محدودیت دامنه نوسان انجام می‌شود.

۳- مجمع عمومی عادی سالیانه

• در صورت تصویب صورت‌های مالی یا تقسیم سود، بازگشایی بدون محدودیت دامنه نوسان صورت می‌گیرد تا قیمت براساس شرایط جدید تنظیم شود.
• در سایر موارد (مانند ارائه گزارش یا تصمیمات غیرمالی) بازگشایی با محدودیت دامنه نوسان انجام می‌شود.

۴- مجمع عمومی فوق‌العاده

• در صورتی که مجمع فوق‌العاده تصمیم به تغییر سرمایه بگیرد، نماد با حراج  به‌صورت ناپیوسته و بدون محدودیت نوسان باز می‌شود.
• اگر تصمیمات مجمع تأثیری بر سرمایه شرکت نداشته باشند، بازگشایی با حراج ناپیوسته و در دامنه نوسان مجاز خواهد بود.

۵- گره معاملاتی

در شرایطی که سهم برای چند روز متوالی در صف خرید یا فروش قفل شود و معامله‌ای انجام نشود، نماد دچار گره معاملاتی می‌شود. بازگشایی این نماد با این روش و دامنه نوسان تا دو برابر میزان مجاز روزانه انجام می‌گردد تا به تعادل برسد.

چگونه از برگزاری حراج ناپیوسته در بورس مطلع شویم؟

زمان و جزئیات مربوط به حراج ناپیوسته در بورس، معمولاً از سوی ناظر بازار اعلام می‌شود. برای آگاهی از این موارد، دو راه اصلی وجود دارد:

۱. مشاهده پیام ناظر در سامانه کارگزاری

با مراجعه به سامانه معاملاتی مانند ایزی‌تریدر یا مفید آنلاین، می‌توانید در بخش «پیام ناظر»، اطلاعیه‌های مربوط به حراج را مشاهده کنید. این پیام‌ها زمان، شرایط و نوع حراج را به‌طور دقیق برای هر نماد مشخص می‌کنند.

۲. بررسی تابلوی معاملاتی سهم در سایت TSETMC

با مراجعه به سایت www.tsetmc.com و جستجوی نماد مورد نظر، وارد صفحه اختصاصی آن سهم شوید. در این صفحه، بخش «پیام ناظر» در دسترس است و تمام اطلاعیه‌های مرتبط با آن نماد از جمله برگزاری حراج به صورت ناپیوسته، توقف یا بازگشایی سهم درج می‌شود.

مزایا و معایب حراج ناپیوسته در بورس

مزایا

• کشف قیمت منصفانه: در این روش، سفارش‌ها در یک بازه زمانی جمع‌آوری شده و قیمت نهایی به گونه‌ای تعیین می‌شود که بیشترین تطابق بین عرضه و تقاضا ایجاد شود. به همین دلیل قیمت کشف‌شده واقعی‌تر و منصفانه‌تر است.
• افزایش شفافیت: همه سرمایه‌گذاران فرصت برابر برای ثبت سفارش دارند و همین موضوع باعث جلوگیری از دستکاری قیمت‌ها و افزایش اعتماد به بازار می‌شود.
• کاهش نوسانات شدید: با تعیین قیمت در یک مرحله و بر اساس تعادل عرضه و تقاضا، نوسانات ناگهانی قیمت در شروع معاملات یا پس از انتشار اخبار مهم کمتر می‌شود.
  

معایب 

• سرعت کمتر در انجام معاملات: چون معاملات به صورت دسته‌ای و در زمان‌های مشخص انجام می‌شوند، سرعت معامله نسبت به روش حراج پیوسته پایین‌تر است.
• عدم امکان معامله فوری: در طول مدت ثبت سفارش‌ها، امکان خرید و فروش لحظه‌ای وجود ندارد و معامله‌گران باید تا پایان بازه زمانی صبر کنند تا قیمت تعیین و معاملات انجام شود.

نکات مهم درباره حراج پیوسته و ناپیوسته در بورس

• بازگشایی نماد با یک دوره ۳۰ دقیقه‌ای پیش‌گشایش آغاز می‌شود و فرآیند حراج به صورت ناپیوسته انجام می‌گیرد تا قیمت سهم تعیین شود. پس از کشف قیمت، معاملات تا پایان جلسه معاملاتی در قالب حراج پیوسته و در دامنه نوسان مجاز ادامه می‌یابد.
• اگر نماد با حراج ناپیوسته و بدون محدودیت دامنه نوسان باز شود ولی در دوره حراج معامله‌ای انجام نشود یا تایید نشود، حراج مجدداً در همان جلسه یا ۹۰ دقیقه ابتدایی روز بعد تکرار می‌شود. در صورت عدم کشف قیمت، آخرین قیمت پایانی به عنوان مرجع در حراج پیوسته لحاظ خواهد شد.
• در صورتی که طی دو نوبت پیاپی، فرآیند حراج به‌صورت ناپیوسته و بدون محدودیت دامنه نوسان منجر به کشف قیمت نشود، این فرآیند تا زمان تعیین قیمت ادامه خواهد یافت.
• اگر حراج ناپیوسته با محدودیت دامنه نوسان برگزار شود، دامنه نوسان حراج پیوسته پس از آن برابر با همان محدودیت است.
• در صورت مشاهده سفارش‌های صوری یا دستکاری قیمت توسط ناظر بازار، همه سفارش‌ها باطل شده و نماد متوقف می‌شود. در این حالت، بازگشایی به جلسه معاملاتی بعدی موکول شده و فرآیند حراج دوباره انجام می‌شود.

تفاوت حراج پیوسته و ناپیوسته

در حراج پیوسته، معاملات به‌صورت لحظه‌ای و مداوم انجام می‌شود و قیمت‌ها بر اساس عرضه و تقاضای لحظه‌ای تعیین می‌شوند. این روش بیشتر برای نمادهای با نقدشوندگی بالا مناسب است.
در حراج ناپیوسته، سفارش‌ها در یک بازه زمانی جمع‌آوری شده و در یک لحظه با یک قیمت واحد معامله می‌شوند. این روش معمولاً در شرایط خاص مانند بازگشایی نمادها، عرضه اولیه یا پیش‌گشایش بازار برای کشف قیمت منصفانه‌تر استفاده می‌شود.

در نهایت، آشنایی با سازوکار حراج پیوسته و ناپیوسته به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا معاملات آگاهانه‌تری انجام دهند و تصمیم‌های خود را بر پایه تحلیل دقیق‌تری از وضعیت بازار اتخاذ کنند. درک درست از زمان و نحوه اجرای هر نوع حراج، به‌ویژه در شرایط خاص بازار، می‌تواند ریسک معاملات را کاهش داده و فرصت‌های بهتری برای سرمایه‌گذاری فراهم کند.

سوالات متداول