اوراق خزانه چیست؟

اوراق بهادار (Securities) به هر نوع سند یا مدرکی گفته می‌شود که شامل حقوق مالی قابل انتقال برای مالک آن است. به بیان دیگر، اوراق بهادار نوعی ابزار مالی است که قابلیت نقل و انتقال دارد. اوراق خزانه (Treasury Securities) نوعی اوراق بهاداری است که توسط دولت‌ها برای تأمین مالی هزینه‌های عمومی، مدیریت نقدینگی و تعیین سیاست‌های پولی و مالی به کار می‌روند. این اوراق به عنوان یکی از امن‌ترین ابزارهای سرمایه‌گذاری شناخته می‌شوند و نقش مهمی در بازارهای مالی دارند. در این مقاله به بررسی اوراق خزانه، انواع آن و همچنین نقش آن در اقتصاد می‌پردازیم.

اوراق خزانه

دولت‌‌ها معمولا برای پرداخت بدهی‌های خود به طلبکاران غیر دولتی (پیمانکاران)، از اوراق خزانه استفاده می‌کنند، در واقع با انتشار این اوراق، دولت پرداخت بدهی‌هایش را به تعویق می‌اندازد. همچنین این اوراق به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهند که در قبال پرداخت مبلغی به دولت، در زمان معینی در آینده، مبلغ اصلی به‌همراه سود آن را دریافت کنند. این اوراق به دلیل وجود پشتوانه دولت‌ها، معمولا بدون ریسک هستند و در دسته‌بندی ابزارهای بدهی قرار می‌گیرند.

انواع اوراق خزانه

اوراق خزانه به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند: اسناد خزانه، اوراق قرضه خزانه و اوراق قرضه بلندمدت خزانه. اسناد خزانه، کوتاه‌مدت و بدون بهره هستند که معمولاً سررسید آن‌ها کمتر از یک سال است. اوراق قرضه خزانه، میان‌مدت با سررسید یک تا ده سال و معمولا همراه با پرداخت سود هر ۶ ماه یک‌بار هستند. اوراق قرضه بلندمدت خزانه نیز بلندمدت بوده و سررسید بیش از ده سال دارند. این اوراق به صورت تنزیلی فروخته می‌شوند؛ یعنی سرمایه‌گذار مبلغی کمتر از ارزش اسمی پرداخت می‌کند و در سررسید، ارزش اسمی را دریافت می‌کند.

ویژگی‌های اوراق خزانه

• ریسک نکول

اوراق خزانه به عنوان اوراق بدون ریسک شناخته می‌شوند، زیرا این اوراق توسط دولت به منظور تامین بودجه یا پرداخت بدهی‌ها منتشر می‌شوند و ریسک نکول (عدم پرداخت در تاریخ سررسید) ندارند. دولت این اوراق را به عنوان تعهدات مالی خود در نظر گرفته و پرداخت آن‌ها را در اولویت قرار می‌دهد. همچنین، خزانه‌داری کل کشور موظف به پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی در تاریخ سررسید است و این تعهد با امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی تضمین می‌شود.

• ریسک نقدشوندگی اوراق خزانه 

 اوراق خزانه ریسک نقدشوندگی خیلی پایینی دارند. همچنین حجم روزانه معاملات این بازار بالا است، بنابراین دارندگان این اوراق هر زمان که مایل باشند، امکان فروش آن را دارند. تنها ریسکی که این اوراق دارند، نوسانات قیمتی است، زیرا قیمت آن‌ها براساس فرآیند عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.

• مشخص کردن نرخ بازده بدون ریسک

از آن جایی که این اوراق بدون ریسک هستند، نرخ بازده آنها، نرخ بازده بدون ریسک در نظر گرفته می‌شود، به گونه‌ای که با استفاده از این اوراق می‌توان از انتظارات بازار و نرخ سود بدون ریسک با سررسیدهای مختلف آگاه شد. به طور کلی با انتشار این اوراق علاوه بر این که دولت می‌تواند بدهی‌هایش را مدیریت کند، با کاهش حجم نقدینگی موجود در بازار می‌تواند از ایجاد تورم جلوگیری کند. علاوه بر این، افراد می‌توانند با اطلاع از نرخ بازده بدون ریسک، بازارهای مناسب را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کنند.

اخزا (اوراق خزانه اسلامی)

 اوراق خزانه اسلامی که با نماد “اخزا” شناخته می‌شوند و نوعی اوراق بهادار از نوع درآمد ثابت هستند. بر خلاف سایر اوراق خزانه رایج در دنیا، این اوراق بدون کوپن هستند. منظور از بدون کوپن بودن اوراق، این است که به آنها هیچ سودی تعلق نمیگیرد و نرخ سود این اوراق برابر با صفر است. خریداران این اوراق تنها از اختلاف بین قیمت خرید و ارزش اسمی آن در زمان سررسید بهره‌مند می‌شوند. دارندگان این اوراق در تاریخ سر رسید وجه نقدی معادل مبلغ اسمی، از دولت دریافت می‌کنند. سررسید این اوراق معمولا در بازه زمانی ۴ تا ۵۲ هفته است.

 نحوه خرید اسناد خزانه اسلامی 

این اوراق در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران خرید و فروش می‌شوند. فرآیند خرید این اسناد شباهت زیادی به سایر اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق مشارکت و انواع صکوک دارد. برای خرید اسناد خزانه اسلامی، کافی است به یکی از کارگزاری‌ها مراجعه کرده و کد بورسی دریافت کنید. سپس برای خرید اسناد خزانه اسلامی به صورت حضوری یا آنلاین اقدام کنید.

برای فروش نماد اخزا از سمت فرابورس محدودیت حجمی روزانه «۱۰۰۰۰۰» برای هر شخص حقیقی تعیین شده است ولی برای خرید محدودیت روزانه‌ای وجود ندارد. جهت مشاهده لیست اسناد خزانه اسلامی، ‌می‌توانید به قسمت فهرست اسناد خزانه اسلامی در سایت فرابورس مراجعه کنید. پیش از خرید اوراق خزانه اسلامی نیاز است اطلاعات مربوط به اوراق را بررسی کنید. در ادامه، تصویری از اوراق اخزا ۲۱۲ را مشاهده ‌می‌کنید.

 نحوه کسب سود از طریق اخزا 

ساز و کار اسناد خزانه اسلامی به این شکل است که خریدار در زمان انتشار، آن را به قیمتی کمتر از قیمت اسمی خریداری می‌کند. سپس خریدار در زمان سررسید اخزا، می‌تواند آن را به قیمت اسمی به فروش برساند و از این طریق کسب سود کند. 

محاسبه بازده اوراق خزانه اسلامی (اخزا)

همانطور که پیشتر گفته شد، اوراق اخزا پرداخت سود (تقسیم سود نقدی) ندارند و سرمایه‌گذاران از تفاوت قیمت خرید و فروش در بازار فرابورس و یا در صورت نگهداری اوراق تا زمان سررسید، سود کسب می‌کنند. به نرخ بازدهی اوراق تا زمان سررسید اصطلاحا “YTM” گفته می‌شود که مخفف عبارت «Maturity to Yield» است. جهت محاسبه آن میتوان از معادله زیر استفاده کرد:

قیمت اسمی = F 

قیمت خرید = P

(تعداد روزهای سال (۳۶۵ = T 

تعداد روزهای باقیمانده تا سررسید = N

اوراق خزانه نقش مهمی در اقتصاد دارند و از جنبه‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند:

۱. تامین مالی دولت: دولت‌ها از طریق انتشار اوراق خزانه، منابع مالی لازم برای پوشش هزینه‌های عمومی و سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی را تأمین می‌کنند. این منابع مالی می‌تواند به بهبود وضعیت اقتصادی کشور کمک کند.

۲. سیاست‌های پولی: بانک‌های مرکزی از اوراق خزانه به عنوان ابزاری برای اجرای سیاست‌های پولی استفاده می‌کنند. خرید و فروش اوراق خزانه توسط بانک مرکزی می‌تواند نقدینگی را در اقتصاد تنظیم کند و نرخ بهره را کنترل کند. با خرید اوراق خزانه توسط بانک مرکزی، تقاضا برای این اوراق افزایش می‌یابد و باعث افزایش قیمت آن‌ها و در نتیجه کاهش نرخ بهره می‌شود. در مقابل، با فروش اوراق خزانه، عرضه این اوراق افزایش می‌یابد که باعث کاهش قیمت آن‌ها و در نتیجه افزایش نرخ بهره می‌شود. نرخ بهره بالاتر می‌تواند به کنترل تورم کمک کند.

۳. شاخص‌گذاری: اوراق خزانه به عنوان شاخصی برای سایر ابزارهای مالی مورد استفاده قرار می‌گیرند. اوراق خزانه معمولاً به عنوان مبنایی برای تعیین نرخ بهره سایر ابزارهای مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اوراق خزانه به عنوان یکی از امن‌ترین ابزارهای سرمایه‌گذاری، نقش مهمی در تأمین مالی دولت‌ها و اجرای سیاست‌های پولی دارند. این اوراق با وجود مزایایی مانند امنیت و نقدشوندگی بالا، دارای معایبی همچون بازدهی کمتر نسبت به سایر اوراق بدهی نیز هستند. با توجه به ویژگی‌های منحصر به فرد اوراق خزانه، سرمایه‌گذاران می‌توانند از این ابزارها برای پوشش ریسک و حفظ ارزش سرمایه‌های خود استفاده کنند. اوراق خزانه در ایران نیز به عنوان یکی از ابزارهای مهم تأمین مالی و اجرای سیاست‌های پولی مورد استفاده قرار می‌گیرد و نقش مهمی در اقتصاد کشور دارد.

بیشتر بخوانید: اوراق جعاله چیست؟

سوالات متداول