نوسان ضمنی (Implied Volatility) چیست؟

در بازارهای مالی، قیمت دارایی‌ها نه تنها تحت تأثیر عوامل بنیادی و تکنیکال قرار دارد، بلکه رفتار بازار و انتظارات سرمایه‌گذاران نیز نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کند. نوسان ضمنی یا Implied Volatility، یکی از مهم‌ترین شاخص‌هایی است که انتظارات بازار از میزان نوسانات احتمالی قیمت دارایی در آینده را منعکس می‌کند. این شاخص به‌ویژه در بازار اختیار معامله اهمیت زیادی دارد و معامله‌گران حرفه‌ای آن را یکی از ارکان کلیدی تحلیل و مدیریت ریسک می‌دانند.

نوسان‌پذیری (Volatility)

نوسان‌پذیری (IV) به معنای میزان تغییرات قیمت یک دارایی در بازه زمانی مشخص است. این مفهوم به‌عنوان یکی از شاخص‌های سنجش ریسک شناخته می‌شود و نشان می‌دهد که قیمت دارایی تا چه اندازه پایدار یا ناپایدار است. دارایی‌هایی با نوسان‌پذیری بالا، ریسک بیشتری دارند اما در عین حال می‌توانند فرصت‌های سودآوری بیشتری نیز فراهم کنند.

زمانی که نوسان‌پذیری دارایی بالا باشد، به این معناست که قیمت آن می‌تواند در یک بازه وسیع‌تر حرکت کند. در نتیجه، احتمال بیشتری وجود دارد که قراردادهای مشتقه مانند آپشن‌ها در مدت زمان کوتاهی از وضعیت زیان‌ده (Out of the Money) به سودده (In the Money) یا برعکس تغییر کنند. در بازارهای مالی، نوسان‌پذیری به دو روش اصلی اندازه‌گیری می‌شود:

• نوسان‌پذیری تاریخی (Historical Volatility – HV): بر اساس داده‌های گذشته محاسبه می‌شود و نشان‌دهنده رفتار واقعی قیمت در بازه‌های زمانی گذشته است.
• نوسان‌پذیری ضمنی (Implied Volatility – IV): از قیمت‌های فعلی اختیار معامله استخراج می‌شود و بیانگر انتظارات بازار از نوسانات آینده است.

مفهوم نوسان ضمنی 

نوسان ضمنی (Implied Volatility) شاخصی است که میزان نوسانات مورد انتظار یک دارایی در آینده را بر اساس قیمت فعلی قراردادهای آپشن نشان می‌دهد. این شاخص، بازتابی از پیش‌بینی بازار نسبت به میزان تغییرات قیمتی آینده است. به بیان ساده، افزایش قیمت آپشن‌ها معمولاً به معنای انتظار بازار برای نوسانات بالاتر و کاهش قیمت آن‌ها نشانه انتظار نوسانات کمتر است. معامله‌گران با تحلیل این شاخص می‌توانند ارزیابی کنند که نوسان‌ضمنی در سطح بالایی قرار دارد یا پایین است. همچنین هرچه یک آپشن نزدیک‌تر به سوددهی (In The Money) باشد، حساسیت آن به تغییرات نوسان ضمنی بیشتر خواهد بود.

تفاوت نوسان ضمنی (IV) و نوسان تاریخی (HV)

نوسان تاریخی (Historical Volatility) و نوسان‌ضمنی (Implied Volatility) برای اندازه‌گیری میزان نوسانات قیمت دارایی به کار می‌روند. نوسان تاریخی بر پایه داده‌های واقعی گذشته محاسبه می‌شود و نشان می‌دهد که قیمت یک دارایی در بازه زمانی مشخص، چه میزان تغییر کرده است. این نوع نوسان کاملاً بر اطلاعات گذشته تکیه دارد و تصویری از رفتار گذشته قیمت ارائه می‌دهد. در مقابل، نوسان‌ضمنی بر اساس قیمت فعلی قراردادهای اختیار معامله و انتظارات بازار از نوسانات آینده محاسبه می‌شود. نوسان‌ضمنی به نوعی بیانگر پیش‌بینی فعالان بازار درباره نوسانات آتی است و برخلاف نوسان تاریخی، بر آینده تمرکز دارد. به همین دلیل، نوسان‌ضمنی به شدت تحت تاثیر اخبار و عرضه و تقاضا قرار دارد و بسیار پویاتر از نوسان تاریخی است. در حالی که نوسان تاریخی یک معیار ثابت از عملکرد گذشته است. 

عوامل موثر بر نوسان ضمنی

۱. رویدادهای مهم اقتصادی یا سیاسی: انتشار گزارش‌های مالی، تغییرات نرخ بهره یا تصمیمات کلان اقتصادی می‌تواند باعث افزایش ناگهانی نوسان‌ضمنی شود.

۲. زمان سررسید در اختیار معامله: در نزدیکی تاریخ سر رسید، احتمال افزایش نوسان ضمنی بیشتر می‌شود، به‌ویژه در شرایطی که بازار در انتظار رویدادهای مهم یا تصمیمات تاثیرگذار است.

۳. عرضه و تقاضا: افزایش تقاضا برای یک آپشن خاص باعث بالا رفتن قیمت و در نتیجه افزایش نوسان‌ضمنی می‌شود.

نحوه محاسبه نوسان ضمنی 

نوسان‌ضمنی به‌طور مستقیم قابل مشاهده یا اندازه‌گیری نیست. این شاخص از طریق مدل‌های قیمت‌گذاری مانند مدل بلک-شولز (Black-Scholes) محاسبه می‌شود. 

برای مشاهده مقدار نوسان ضمنی قراردادهای اختیار معامله، می‌توانید به بخش «معاملات آپشن» در سامانه ایزی‌تریدر مراجعه کنید. سپس با کلیک بر  روی گزینه «زنجیره آپشن» و انتخاب نماد و نوع قرارداد، می‌توانید نوسان‌پذیری هر قرارداد را مشاهده کنید. 

همچنین با کلیک بر روی هر قرارداد و انتخاب گزینه «ماشین حساب» در بخش جزئیات نماد، می‌توانید پارامترهایی همچون دلتا، گاما،‌ وگا، نوسان‌پذیری ضمنی و … را برای قرارداد مربوطه محاسبه و بررسی کنید.

بیشتر بخوانید: جزئیات نماد اختیار در ایزی تریدر 

تاثیر نوسان ضمنی بر قیمت آپشن

قیمت هر آپشن از دو بخش تشکیل شده است: ارزش ذاتی (Intrinsic Value) که به اختلاف قیمت دارایی پایه و قیمت اعمال مربوط می‌شود، و ارزش زمانی (Time Value) که هزینه زمانی باقی‌مانده تا سررسید را منعکس می‌کند و به عواملی مانند زمان، نرخ بهره و مهم‌تر از همه نوسان‌ضمنی بستگی دارد.

نوسان ضمنی به‌طور مستقیم بر قیمت آپشن تأثیر می‌گذارد و یکی از عوامل کلیدی در تعیین ارزش زمانی (Time Value) آپشن‌ها محسوب می‌شود. هرچه نوسان‌ضمنی افزایش یابد، احتمال حرکت شدیدتر قیمت دارایی پایه بیشتر به نظر می‌رسد و این موضوع باعث بالا رفتن قیمت آپشن ( Call یا Put) می‌شود. برعکس، کاهش نوسان‌ضمنی نشان‌دهنده پیش‌بینی بازار برای نوسانات کمتر است که در نتیجه باعث کاهش ارزش آپشن می‌شود. به همین دلیل، حتی اگر قیمت دارایی پایه ثابت بماند، تغییرات نوسان‌ضمنی می‌تواند باعث افزایش یا کاهش قیمت آپشن شود. این موضوع به‌ویژه برای استراتژی‌های معاملاتی که زمان و نوسان نقش مهمی در آن‌ها دارد، اهمیت زیادی پیدا می‌کند. 

کاربردهای نوسان ضمنی در معاملات آپشن

۱. تعیین ارزش منصفانه آپشن

معامله‌گران از IV برای ارزیابی ارزش آپشن بهره می‌برند. به این صورت که اگر مقدار آن بالاتر از میانگین تاریخی قرار گیرد، معمولاً به معنای گران بودن آپشن است و اگر پایین‌تر باشد، ممکن است نشان‌دهنده ارزان بودن آن خواهد بود.

۲. انتخاب استراتژی معاملاتی مناسب: IV بالا مناسب برای استراتژی‌های فروش آپشن (مانند Covered Call) است و IV پایین برای استراتژی‌های خرید آپشن (مانند Long Call یا Long Put) مناسب است.

۳. مدیریت ریسک و تنظیم پرتفوی: معامله‌گران می‌توانند بر اساس تغییرات IV، موقعیت‌های خود را به‌روزرسانی کرده و ریسک پرتفوی خود را مدیریت کنند.

مثال 

فرض کنید قیمت فعلی سهام شپنا برابر با ۲۰,۰۰۰ ریال است و بازار انتظار دارد گزارش مهمی درباره نرخ‌های فروش محصولات پالایشگاهی منتشر شود. به همین دلیل، تقاضا برای قراردادهای اختیار معامله شپنا به شدت افزایش یافته و نوسان‌ضمنی این قراردادها از ۳۰٪ به ۶۰٪ رسیده است.

شما قصد دارید یک قرارداد اختیار خرید (Call) با قیمت اعمال ۲۱,۰۰۰ ریال و سررسید یک ماهه خریداری کنید. با توجه به افزایش شدید نوسان‌ضمنی، قیمت این آپشن نسبت به شرایط عادی بالاتر رفته و به ۱,۵۰۰ ریال رسیده است، در حالی که با نوسان‌ضمنی ۳۰٪ این آپشن ممکن بود فقط ۸۰۰ ریال قیمت داشته باشد.

در این شرایط، اگر پیش‌بینی شود که پس از انتشار خبر، نوسان بازار کاهش پیدا کند و نوسان‌ضمنی به سطح قبلی بازگردد، حتی اگر قیمت سهم تغییر نکند، ارزش این آپشن کاهش می‌یابد و ممکن است معامله زیان‌ده شود.

این مثال نشان می‌دهد که خرید آپشن در زمان بالا بودن نوسان ضمنی می‌تواند ریسک افت ارزش را به همراه داشته باشد، حتی اگر قیمت سهم ثابت بماند یا به سمت هدف حرکت کند. به همین دلیل، بررسی نوسان‌ضمنی پیش از خرید یا فروش آپشن اهمیت زیادی دارد.

مزایا و معایب استفاده از نوسان ضمنی

مزایا

• نمایش احساسات بازار: نوسان‌ضمنی بازتابی از انتظارات و احساسات فعلی معامله‌گران نسبت به نوسانات آتی است. افزایش یا کاهش آن می‌تواند نشانه‌ای از نگرانی یا خوش‌بینی بازار باشد.
  
• بهبود زمان‌بندی معاملات: مشاهده سطح نوسان‌ضمنی کمک می‌کند نقاط ورود یا خروج بهتری در بازار اختیار معامله شناسایی شود، به‌ویژه زمانی که قیمت‌ها در شرایط پرنوسان قرار دارند.
  
• کمک به بهبود مدیریت ریسک: نوسان‌ضمنی به معامله‌گران کمک می‌کند تشخیص دهند که قیمت آپشن‌ها نسبت به گذشته بالا یا پایین است و بر همین اساس، استراتژی خرید یا فروش خود را با توجه به شرایط بازار تنظیم کنند.

معایب

• عدم پیش‌بینی جهت قیمت: نوسان‌ضمنی فقط شدت نوسانات آینده را منعکس می‌کند و هیچ اطلاعاتی درباره جهت حرکت قیمت (صعودی یا نزولی) نمی‌دهد.
  
• تاثیرپذیری از عوامل متعدد: نوسان‌ضمنی می‌تواند تحت تأثیر اخبار، شایعات یا رویدادهای لحظه‌ای قرار گیرد که لزوماً به تغییرات واقعی قیمت منجر نمی‌شوند.
  
• عدم قطعیت در بازارهای پرنوسان: حتی زمانی که نوسان‌ضمنی در سطح بالایی قرار دارد، همچنان مشخص نیست بازار به کدام جهت (صعودی یا نزولی) حرکت می‌کند، به‌ویژه در دوره‌هایی که هیجان و نوسان بازار شدید است. 

فرصت‌های معاملاتی از اختلاف نوسان تاریخی و ضمنی

زمانی که نوسان ضمنی بالاتر از نوسان تاریخی باشد: در این شرایط، قیمت آپشن‌ها معمولاً بیش از ارزش واقعی آن‌ها برآورد می‌شود. این اتفاق اغلب ناشی از انتظارات بیش‌ازحد بازار نسبت به نوسانات آتی است. چنین وضعیتی فرصت مناسبی برای فروشندگان آپشن ایجاد می‌کند تا با فروش در قیمت‌های بالاتر، از افت احتمالی نوسان و کاهش قیمت بهره‌مند شوند. این استراتژی بر پایه بازگشت نوسان به سطح طبیعی خود شکل می‌گیرد.

زمانی که نوسان ضمنی پایین‌تر از نوسان تاریخی باشد: در این وضعیت، به نظر می‌رسد که آپشن‌ها قیمت کمتری نسبت به ارزش واقعی خود داشته باشند. خریداران از این موقعیت استفاده می‌کنند تا آپشن‌های با قیمت کمتر خریداری کنند، با این امید که نوسانات بازار افزایش یابد و باعث رشد ارزش این قراردادها شود. این رویکرد به‌ویژه برای خریداران جذاب است، زیرا به دنبال کسب سود از افزایش نوسان هستند.

به‌طور کلی، نوسان تاریخی به عنوان معیار پایه عمل می‌کند و نوسان‌ضمنی، ارزش‌گذاری فعلی بازار بر پرمیوم‌ها را نشان می‌دهد. زمانی که این دو به هم نزدیک باشند، قیمت‌گذاری آپشن‌ها به طور نسبی منصفانه و بر اساس سوابق گذشته انجام شده است.

بیشتر بخوانید: نگاهی به انواع اختیار معامله

نکات کلیدی برای معامله‌گران

• همیشه IV فعلی را با میانگین تاریخی مقایسه کنید.
• در استراتژی‌های فروش آپشن، افزایش IV را به‌عنوان یک فرصت در نظر بگیرید.
• در استراتژی‌های خرید آپشن، به دنبال IV پایین باشید.
• تغییرات IV را همراه با سایر شاخص‌های یونانی مانند دلتا، گاما، تتا و وگا تحلیل کنید.
  

نوسان ضمنی (IV) یکی از مهم‌ترین شاخص‌های تحلیلی در معاملات اختیار معامله است که به معامله‌گران کمک می‌کند انتظارات بازار نسبت به نوسانات آینده قیمت دارایی‌ها را بهتر درک کنند. نوسان ضمنی به تنهایی نمی‌تواند جهت حرکت بازار را مشخص کند و باید در کنار سایر ابزارهای تحلیلی مورد استفاده قرار گیرد. درک صحیح از نوسان‌ضمنی، به معامله‌گران این امکان را می‌دهد تا تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند و استراتژی‌های خود را بهینه کنند.

سوالات متداول