تورم (Inflation) چیست؟ چگونه محاسبه می‌شود؟

تورم (Inflation) در علم اقتصاد به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در یک بازه زمانی معین گفته می‌شود. تورم (Inflation) یکی از متغیرهای اصلی اقتصاد کلان است که عمدتا ریشه در سیاست‌گذاری‌های پولی دارد. در گزارش‌های آماری و اقتصادی، تورم به شیوه‌های مختلفی محاسبه شده و عدد آن اعلام می‌شود. در این مطلب، ضمن آشنایی با مفهوم تورم نقطه به نقطه، ماهانه و سالانه، با شیوه محاسبه آن‌ها نیز آشنا خواهید.

تورم به چه معناست؟

به افزایش مستمر و پایدار سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات در یک اقتصاد و در یک دوره زمانی مشخص، تور‌م گفته می‌شود. به بیان ساده‌تر، تورم، افزایش سطح عمومی قیمت‌ سبد مصرفی خانوار (متشکل از کالاها و خدمات مختلف)، در یک بازه زمانی مشخص است. تو‌ر‌م عموما افزایش غیرمتناسب سطح عمومی قیمت‌ها در نظر گرفته می‌شود.

سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه، یکی از راهکارهای مناسب برای مقابله با تور‌م و حفظ قدرت خرید است. برای دریافت مشاوره رایگان سرمایه‌گذاری از کارشناسان کارگزاری مفید، روی دکمه زیر کلیک کنید.

شاخص‌های قیمتی

برای محاسبه تغییرات نسبی قیمت در یک بازه زمانی مشخص و آسان شدن مقایسه آن با دوره‌های زمانی دیگر، از شاخص‌های قیمتی استفاده می‌شود. به کمک این شاخص‌ها، می‌توان نتایج مهمی در رابطه با روند‌های کوتاه‌مدت یا بلندمدت اقتصادی به دست آورد. بررسی تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها که در تعریف تورم به آن اشاره شده است، از مهم‌ترین کاربردهای شاخص‌های قیمتی به شمار می‌رود.

برخی از مهم‌ترین شاخص‌های قیمتی که می‌توان بر اساس آن‌‌ها تور‌‌م را محاسبه کرد، عبارتند از:

• شاخص بهای مصرف کننده (CPI)
• شاخص بهای تولیدکننده (PPI)
• شاخص بهای کالاهای صادراتی (XPI)
• شاخص بهای کالاهای وارداتی (MPI)
• شاخص بهای خرده فروشی (RPI)
• شاخص بهای عمده فروشی (WPI)

می‌توان بر اساس هر یک از شاخص‌های قیمتی فوق میزان تو‌رم را محاسبه کرد. اما در این محاسبه عمدتا از شاخص قیمت مصرف کننده (CPI) استفاده می‌شود. بر همین اساس «تور‌م» معادل «رشد شاخص CPI» در نظر گرفته می‌شود.

شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) چیست؟

شاخص قیمت مصرف‌کننده، یکی از معیارهایی است که برای اندازه‌گیری قیمت‌ها و هزینه زندگی افراد یک جامعه مشخص مورد استفاده قرار می‌گیرد. ‌شاخص قیمت مصرف‌کننده در واقع قیمت سبدی از کالاها و خدمات مورد استفاده مصرف‌کنندگان را نسبت به قیمت همان سبد از کالا و خدمات در یک سال پایه اندازه‌گیری می‌کند. منظور از مصرف‌کنندگان در این تعریف، مصرف‌کنندگان نهایی یا خانوارهای یک جامعه هستند. 

شاخص قیمت مصرف‌کننده در ایران به دو بخش تقسیم می‌شود که عبارتند از:

الف) شاخص بهای كالاها و خدمات مصرفی خانوارها در نقاط شهری

ب) شاخص بهای كالاها و خدمات مصرفی خانوارها در نقاط روستایی

سبد کالاها و خدماتی که در شاخص قیمت مصرف‌کننده مورد استفاده قرار می‌گیرد به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شود. هر گروه نیز وزن مشخصی دارد. به عنوان مثال، بر اساس گزارش «شاخص قیمت مصرف‌کننده – مهر ۱۴۰۰» مرکز آمار ایران، وزن گروه‌های مختلف سبد کالاها و خدمات به شرح زیر است:

هر یک از این گروه‌ها، خود از اقلام مشخصی تشکیل شده‌اند. هر یک از آن‌ها نیز وزن مشخصی دارند. به عنوان مثال، وزن اقلام مختلف گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها و گروه مسکن، آب، برق، گاز و سایر سوخت‌ها به شرح زیر است:

تورم چگونه محاسبه می‌شود؟

تورم نقطه به نقطه

‌تور‌م نقطه به نقطه در واقع نشان‌دهنده درصد تغییر شاخص قیمت در دو مقطع زمانی مختلف نسبت به یکدیگر است. باید توجه داشت که در محاسبه تور‌م نقطه به نقطه، مقاطع زمانی بین دو نقطه، نادیده گرفته می‌شوند.

در گزارش‌های آماری و اقتصادی که در ایران منتشر می‌شود، عموما منظور از تور‌م نقطه‌ای یا تورم نقطه به نقطه، درصد تغییر عدد شاخص قیمت، نسبت به ماه مشابه سال قبل است.

به عنوان مثال، منظور از تو‌ر‌م نقطه‌ای در مهر ۱۴۰۰، درصد تغییرات شاخص قیمت در مهر ۱۴۰۰ نسبت به مهر ۱۳۹۹ است. با توجه به داده‌های مرکز آمار ایران داریم:

تورم ماهانه

منظور از نرخ تو‌رم ماهانه، درصد تغییر عدد شاخص قیمت، نسبت به ماه قبل است.

به عنوان مثال، منظور از تو‌رم ماهانه مهر ۱۴۰۰، درصد تغییرات شاخص قیمت در مهر ۱۴۰۰ نسبت به شهریور ۱۴۰۰ است. با توجه به داده‌های مرکز آمار ایران داریم:

تورم سالانه

منظور از نرخ تور‌‌م سالانه، درصد تغییر میانگین اعداد شاخص قیمت در یک سال منتهی به ماه جاری، نسبت به دوره مشابه قبل از آن است.

به عنوان مثال، منظور از تور‌م سالانه در مهر ۱۴۰۰، درصد تغییر میانگین اعداد شاخص قیمت در ۱۲ ماه منتهی به مهر ۱۴۰۰ نسبت به میانگین اعداد شاخص قیمت در ۱۲ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۹ است. با توجه به داده‌های مرکز آمار ایران داریم:

به همین ترتیب، تورم سالانه در مهر ۱۴۰۰ برای خانوارهای شهری و روستایی ۴۴/۷٪ و ۴۹/۶٪ محاسبه می‌شود.

عوامل موثر بر نرخ تورم

در مورد عوامل موثر بر نرخ تو‌رم، می‌توان به موارد متعددی همچون افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات، افزایش هزینه‌های تولید مانند مواد اولیه، دستمزد یا انرژی و سیاست‌های پولی و مالی بانک مرکزی اشاره کرد. از سوی دیگر، اگر مردم انتظار داشته باشند که تو‌رم در آینده افزایش می‌یابد، می‌توانند رفتارهایی انجام دهند که خود باعث افزایش تورم شود.

چرا احساس می‌شود که میزان تورم، بیشتر از عددی است که اعلام می‌شود؟

وقتی صحبت از تورم به میان می‌آید، بیشتر مردم افزایش قیمت خوراکی‌ها و آشامیدنی‌هایی که به صورت روزانه مصرف می‌کنند را مد نظر قرار می‌دهند. از قضا، این گروه از اقلام سبد کالاها و خدمات، اغلب افزایش بیشتری نسبت به سایر گروه‌ها دارند. به همین خاطر احساس می‌شود که مقدار تو‌ر‌م بیشتر از عدد اعلامی است.

به عنوان مثال، در جداول زیر درصد تغییرات شاخص (=تو‌ر‌م) در برخی گروه‌ها و طبقات کالایی در مهر ماه ۱۴۰۰ نشان داده شده است:

همانطور که در جداول فوق مشاهده می‌شود، شاخص قیمت گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها و اقلام آن، نسبت به شاخص قیمت سایر گروه‌ها، رشد بیشتری را تجربه کرده است. 

در نمودارهای زیر نیز تورم نقطه‌ای، ماهانه و سالانه “خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیت”، “غیر خوراکی و خدمات” و کل سبد کالاها و خدمات در ماه‌های شهریور و مهر ۱۴۰۰ با یکدیگر مقایسه شده‌اند:

چطور با تورم مقابله کنیم؟

سرمایه‌گذاری، راهکاری مناسب برای مقابله با تورم و حفظ قدرت خرید است. مقایسه بازدهی بازارهای مختلف با یکدیگر نشان می‌دهد که طی سال‌های گذشته، سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه، یکی از گزینه‌های مناسب سرمایه‌گذاری بوده است.

مقایسه نتیجه سرمایه‌گذاری یک میلیون تومانی در بازارهای مختلف در ۵ سال منتهی به پایان تابستان ۱۴۰۰

افراد همواره تلاش می‌کنند با تحلیل بازارها و یافتن فرصت‌های مناسب برای سرمایه‌گذاری، تا حد ممکن از اثرات تورم در امان باشند و ارزش پول خود را حفظ کنند. 

در حالت کلی دو روش برای سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه وجود دارد:

۱- سرمایه‌گذاری مستقیم

در این روش، سرمایه‌گذار خود باید با یادگیری روش‌هایی مانند تحلیل تکنیکال، تحلیل بنیادی، تابلوخوانی، روانشناسی معاملات و …، اوراق بهادار ارزنده بازار را شناسایی کرده و اقدام به خرید و فروش آن‌ها نماید.

۲- سرمایه‌گذاری غیر مستقیم

در این روش، سرمایه‌گذار سرمایه خود را در اختیار نهادهای متخصص در بازار سرمایه قرار می‌دهد. آن‌ها نیز به جای وی، اقدام به تجزیه و تحلیل و خرید و فروش اوراق بهادار می‌نمایند. منظور از سرمایه‌گذاری غیر مستقیم، سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا انعقاد قرارداد سبدگردانی است. اگر این سوال برای شما پیش می‌آید که سبد گردانی چیست، مطلب هرآنچه که باید در خصوص سبدگردانی بدانید در سامانه آموزش مفید برای شما کاربردی خواهد بود.

تاثیر بورس بر تورم

شاید برای شما هم این سوال پیش آمده باشد که آیا بورس می‌تواند کاهش ارزش سرمایه را در مقابل تورم جبران کند؟ قبل از اینکه پاسخ شما را بدهیم، بد نیست نگاهی به تصویر زیر داشته باشید. این نمودار بیانگر متوسط بازده سالانه دارایی‌ها از ابتدای سال ۱۳۸۷تا تیر ۱۳۹۷ است. همان‌طور که در این نمودار مشاهده می‌کنید، شاخص بورس به‌طور متوسط سالانه ۲۶ درصد رشد داشته است؛ در حالی‌که متوسط نرخ رشد سالانه تو‌رم در این دوره زمانی ۱۷ درصد گزارش شده است.

بنابراین می‌توان نتیجه گرفت، شاخص کل بورس نه‌تنها زیان ناشی از تورم را جبران کرده، بلکه حدود ۹ درصد نیز بازدهی بیشتری داشته است. یادآوری می‌شود سرمایه‌گذارانی که تنوع سرمایه‌گذاری‌شان متناسب با شاخص بورس بوده است یا در صندوق‌های شاخصی سرمایه‌گذاری کرده‌اند، از بازدهی متوسط سالانه ۲۶درصد بهره‌مند شده‌اند.

همچنین به این نکته توجه داشته باشید که سرمایه‌گذاری در یک صنعت خاص یا یک شرکت مشخص می‌تواند بازدهی بهتر یا حتی کمتر از شاخص بورس داشته باشد یا در برخی شرایط استثنایی نظیر بروز جنگ، رشد شاخص بورس در یک دوره زمانی خاص ممکن است به اندازه رشد تور‌م نباشد.

جمع‌بندی

به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در یک بازه زمانی مشخص، تو‌رم گفته می‌شود. یکی از راه‌های سنجش تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها، استفاده از شاخص قیمت مصرف‌کننده ( CPI) است که برای دریافت داده‌های مربوط به آن می‌توان به مرکز آمار ایران مراجعه کرد. تو‌رم را می‌توان در حالت‌های مختلفی مانند تور‌‌م نقطه به نقطه، تور‌‌م ماهانه و تو‌ر‌م سالانه، محاسبه و تجزیه و تحلیل کرد که مرکز آمار ایران به صورت ماهانه، گزارشی در این خصوص منتشر می‌کند. 

داده‌های تاریخی نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه چنانچه با دید بلند مدت انجام شود، یکی از بهترین روش‌ها برای مقابله با تو‌رم و حفظ قدرت خرید به شمار می‌رود.

بیشتر بخوانید: ابر تورم چیست؟

سوالات متداول