آشنایی با اوراق سلف موازی استاندارد

شرکت‌ها به‌منظور تامین‌مالی خود از ابزارهای متفاوتی استفاده می‌کنند. یکی از این ابزارها قرارداد سلف است که دو نوع قرارداد سلف عادی و سلف موازی استاندارد در بورس ایران موجود است. در این مطلب به معرفی قرارداد سلف و مقایسه سلف عادی با قرارداد سلف موازی می‌پردازیم.

قرارداد سلف چیست؟

سلف در لغت به معنی پیش ‌پرداخت است و قرارداد سلف به‌عنوان یکی از ابزارهای مالی در بازار سرمایه شناخته می‌شود. برای درک بهتر این موضوع، به مثال پیش فروش یک آپارتمان اشاره می‌کنیم. در زمان پیش‌فروش، خریدار واحد یا واحد‌هایی را از پیمانکار سازنده، پیش‌خرید می‌کند. در مقابل طی یک قرارداد، پیمانکار متعهد می‌شود که در زمان مقرر و قید شده در قرارداد، به تعهدات خود (تحویل واحد یا واحدها) عمل کند. در واقع پیمانکار برای تامین مالی خود اقدام به فروش واحد یا واحدها می‌کند. 

با توجه به مثال بالا، اگر بخواهیم قرارداد سلف را تعریف کنیم، می‌توانیم اینگونه بگوییم که قرارداد سلف، قراردادی است که فروشنده جهت تامین مالی خود اقدام به عقد آن می‌نماید. در حقیقت فروشنده از طریق قرارداد سلف، وجه موردنیاز خود را از خریدار می‌گیرد و در تاریخ مشخصی کالای مشتری را به او تحویل می‌دهد. در بیشتر کشور‌ها قراردادهای سلف خارج از بازار بورس و در قالب یک قرارداد توافقی انجام می‌شود. اما در ایران این نوع قراردادها در بورس و بر اساس استانداردهای خاصی انجام می‌شود. در بورس کالای ایران، تحویل کالا از سمت سازمان‌های نظارتی بورس تضمین می‌شود. بر طبق این قرارداد، کالاها با قیمتی پایین‌تر از قیمت نقدی، به مشتریان فروخته می‌شود.

معایب قراردادهای سلف

از جمله معایب قراردادهای سلف می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عدم وجود بازار ثانویه 
• عدم امکان عکس‌العمل نسبت به تغییر قیمت
• مشکل نقدشوندگی
• عدم توجه زیاد فعالان بازار مالی به این نوع قرارداد 

اوراق سلف موازی استاندارد چیست؟

معاملات قرارداد سلف موازی استاندارد، شکل تکامل یافته معاملات سلف عادی در بازار فیزیکی بورس کالا و انرژی است. یکی از معایب قرارداد سلف عادی، نداشتن بازار ثانویه است. که برای رفع این مشکل و محدودیت، قراردادهای سلف موازی به‌وجود آمدند. در واقع در قراردادهای سلف عادی، امکان فروش کالای مورد نظر به شخص ثالث وجود ندارد. اما در قراردادهای سلف موازی استاندارد، خریدار می‌تواند قبل از موعد سررسید قرارداد، به همان میزان پایه‌ای که خرید انجام داده است را به شخص ثالثی در بازار واگذار کند.

دارایی پایه در اوراق سلف موازی استاندارد به چه معناست؟

در قراردادهای سلف، مقدار مشخصی از یک دارایی تحت عنوان دارایی پایه معامله می‌شود. بر طبق قرارداد، فروشندگان موظف هستند در زمان مقرر کالا را به خریدار تحویل دهند و این تاریخ در قرارداد ذکر خواهد شد. پس از آن خریداران می‌توانند این قرارداد‌ها را در قالب قرارداد سلف موازی به شخص ثالثی در بازار ثانویه بفروشند.

ناشر اوراق سلف موازی استاندارد، فارغ از قیمت دارایی پایه، یک میزان سود حداقلی را برای سرمایه‌گذاران در قالب اختیار فروش در موعد سررسید ضمانت می‌کند. همچنین باید به این مورد نیز اشاره کرد که در صورت افزایش قیمت پایه‌دارایی، سود مازاد به سرمایه‌گذار تعلق خواهد گرفت. 

اختیار خرید و فروش تبعی در اوراق سلف موازی  

به منظور پوشش ریسک ناشی از نوسانات قیمت دارایی پایه در قرارداد سلف موازی استاندارد، می‌توان از ابزار اختیارات خرید و فروش تبعی استفاده کرد. اما اختیار خرید و فروش تبعی یعنی چه و چگونه می‌توانند در اوراق سلف موازی استاندارد ریسک ناشی از نوسانات دارایی پایه را پوشش دهند؟ 

• اختیار فروش تبعی

اختیار فروش تبعی اختیاری است که از سوی عرضه‌کننده همزمان با معامله سلف به خریدار داده می‌شود. بر مبنای این اختیار خریدار می‌تواند تعداد مشخصی از دارایی پایه را به قیمت «قیمت اعمال» تعیین‌شده در «مشخصات قرارداد» به فروش برساند. در قرارداد «سلف موازی استاندارد» این اختیار تنها به خریدار سلف موازی استاندارد انتقال می‌یابد.

• اختیار خرید تبعی 

اختیار خرید تبعی اختیاری است که از سوی خریدار همزمان با معامله سلف به عرضه کننده داده می‌شود. بر مبنای این اختیار، خریدار می‌تواند تعداد معینی از دارایی پایه را در موعد سررسید و به نرخ اعمال مشخص شده در قرارداد، به عرضه کننده انتقال دهد.

با توجه به تعاریف اختیار خرید و فروش تبعی در قراردادهای سلف موازی استاندارد، امکان محدود کردن زیان منتشر کننده اوراق در صورتی که قیمت کالا افزایش یابد فراهم می‌شود. بازدهی این اوراق مرتبط با قیمت کالا (دارایی پایه) است به عبارتی اختیارات تبعی، کسب سود را با نرخ مشخص برای سرمایه‌گذار تضمین می‌کند. اما اگر زمانی که خریدار اوراق سلف موازی استاندارد اقدام به فروش این اوراق در بازار ثانویه ‌می‌کند، خریداری در بازار وجود نداشته باشد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ در این زمان بازارگردان به تعهدات خود عمل کرده و این اوراق را خریداری می‌کند. 

مزایای اوراق سلف موازی استاندارد

• وجوه حاصل از فروش اوراق سلف موازی استاندارد امکان تامین مالی سرمایه‌گذاری‌های مختلف را برای شرکت فراهم می‌سازد.

•  علاوه بر تامین مالی تولید کننده، خریدار و فروشنده را در مقابل نوسانات قیمت یا سود و زیانی که به موجب تغییرات قیمت در آینده به وجود خواهند آمد، محافظت می‌کند.

• معاملات سلف موازی استاندارد معاف از مالیات بر درآمد هستند.

• قراردادهای سلف موازی استاندارد علاوه بر تامین مالی تولید کننده، خریدار و فروشنده را در مقابل نوسانات قیمت یا سود و زیانی که به موجب تغییرات قیمت در آینده به وجود خواهند آمد، محافظت می‌کند.

• نقدشوندگی این اوراق با حداقل سود تعیین شده در معاملات، توسط بازارگردان در بازار ثانویه تضمین می‌شود.

فرآیند انجام معاملات ثانویه اوراق سلف موازی استاندارد

اولین گام برای انجام معاملات اوراق سلف موازی استاندارد دریافت کد بورسی است. معاملات این اوراق در سامانه‌های معاملات آنلاین انجام نمی‌شود. به همین دلیل سرمایه‌گذار برای عقد قرارداد سلف موازی استاندارد باید حضورا به کارگزاری مراجعه کند. البته سرمایه‌گذار می‌تواند مدارک مورد نیاز را از طریق راه‌های ارتباطی به کارگزاری ارسال نماید. در مرحله عرضه اولیه دارایی‌های پایه به صورت مزایده و حراجی به بازار عرضه می‌شود و خریداران می‌توانند نسبت به خرید آن‌ها اقدام کنند. نکته: عرضه اولیه دارایی پایه چند روز قبل از شروع عرضه، از طریق بورس کالا اطلاع رسانی می‌شود. برای مشاهده لیست کامل اوراق سلف استاندارد منتشر شده در بورس کالای ایران می‌توانید به وبسایت www.ime.co.ir مراجعه کنید.

سوالات متداول