آشنایی با اوراق بدهی

اوراق بدهی یکی از انواع اوراق بهادار است که به‌منظور تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی منتشر می‌شود. به عبارت دیگر، این اوراق یک نوع وام هستند که وام‌دهنده و وام‌گیرنده به ترتیب خریداران و ناشرین این اوراق هستند.

 دولت‌ها و شرکت‌ها برای تأمین منابع مالی مورد نیاز خود، با فروش اوراق‌ بدهی به عامه‌ی مردم، از آن‌ها وام می‌گیرند. اوراق بدهی دولتی، اوراقی هستند که دولت هر کشوری برای تأمین منابع مالی مورد نیاز طرح‌ها و پروژه‌های خود و یا تأمین کسری بودجه منتشر می‌کند.

 اوراق بدهی شرکتی، اوراق منتشرشده توسط شرکت‌های بزرگی است که به جای تأمین مالی از طریق بازار پول و بانک‌ها، از بازار سرمایه این منابع را جمع‌آوری می‌نمایند.

این اوراق ممکن است کوپن پرداخت سود داشته باشند که در این صورت به صورت ادواری به دارنده این اوراق، مبلغ مشخص تحت عنوان سود پرداخت خواهد شد.

اصطلاحات مربوط به هر نوع از اوراق بدهی

تاریخ سررسید: تاریخ سررسید، تاریخ پایان دوره‌ی اوراق بدهی است. در این تاریخ، ناشر اوراق، ارزش اسمی این اوراق را به دارندگان آن‌ها پرداخت می‌نماید.

ارزش اسمی: ارزش اسمی در واقع همان اصل مبلغ وام است که باید در تاریخ سررسید به دارندگان اوراق پرداخت شود.

نرخ سود اسمی: نرخ سود اسمی، نرخ بهره‌ای است که به صورت دوره‌ای و تا سررسید، به اوراق‌ بدهی‌ تعلق می‌گیرد. به عنوان مثال اگر یک ورقه بدهی با نرخ اسمی ۱۰۰ هزار تومان و نرخ سود اسمی ۱۰ درصد دو بار در سال باشد، هر شش ماه یک‌بار به دارنده آن ورقه ۵ هزار تومان (معادل ۵ درصد ارزش اسمی) سود پرداخت می‌شود.

قیمت بازاری: دارندگان اوراق‌ بدهی‌ در صورت نیاز می‌توانند تا قبل از سررسید، اوراق خود را در بازار به فروش رسانده و به وجه نقد تبدیل کنند. قیمت بازاری اوراق بدهی، قیمت معامله آن در بازار است.

نرخ سود تا سررسید (YTM): نرخ سود تا سررسید، همان‌طور که از نامش پیداست، نرخ سودی است که از زمان خرید اوراق تا زمان سررسید آن، نصیب دارنده خواهد شد. اگر اوراق‌ بدهی در زمان انتشار آن‌ها خریداری شود، نرخ سود تا سررسید برابر نرخ سود اسمی خواهد بود. در غیر این صورت و در زمانی بعد از انتشار این اوراق، YTM ممکن است کمتر یا بیشتر از نرخ سود اسمی باشد. خریداران و فروشندگان اوراق بدهی معمولاً بر اساس نرخ YTM تصمیم به معامله این اوراق می‌گیرند.

ویژگی‌های اوراق بدهی

•     دارنده این اوراق، بستانکار شرکت بوده و حق دریافت اصل مبلغ اسمی و بهره آن را در موعد مقرر دارد.
•   دارنده اوراق بدهی، سهمی از مالکیت شرکت نداشته و از سود پرداختی شرکت به سهامداران نیز سهمی ندارد و در تصمیم‌گیری شرکت، حق رأی ندارد.
•    اگر ناشر، ورشکست شود، دارندگان اوراق‌ بدهی‌ در دریافت اصل‌وفرع سرمایه خود، بر سهامداران شرکت تقدم دارند.
•    همه اوراق‌ بدهی‌ دارای سررسید و ارزش اسمی مشخص هستند.

انواع اوراق بدهی

این اوراق را بر اساس ناشر آن می‌توان به سه دسته‌ی دولتی، شرکت‌ها و شهرداری‌ها تقسیم نمود. همچنین در بازار سرمایه ایران بر اساس نوع، اوراق بدهی‌ را می‌توان در سه دسته‌ی اوراق خزانه‌ی اسلامی، اوراق مشارکت و صکوک قرار داد.

• اوراق خزانه‌ی اسلامی: اوراق خزانه اسلامی که به اختصار اخزا نامیده می‌شود، توسط دولت جمهوری اسلامی ایران و با هدف تأمین مالی و کسری بودجه منتشر می‌شود. این اوراق بدون کوپن پرداخت سود بوده و بازپرداخت آن‌ها در سررسید توسط خزانه‌داری کل کشور صورت می‌پذیرد.
• اوراق مشارکت: شرکت‌ها برای تأمین مالی طرح‌های اقتصادی سودآور خود، اوراق مشارکت منتشر می‌کنند. با انتشار اوراق مشارکت، سرمایه مورد نیاز شرکت برای طرح مورد نظر، تأمین‌شده و شرکت سود بیشتری کسب می‌نماید. سرمایه‌گذاران نیز با خریداری نمودن این اوراق، در سود طرح شریک می‌شوند.
• صکوک: اوراق قرضه اسلامی یا صکوک در زمره اوراق بدهی قرار می‌گیرند. اوراق اجاره، مرابحه، استصناع، خرید دین، سلف استاندارد، مضاربه، منفعت، جعاله، مزارعه، مساقات و … از جمله صکوک هستند.

ریسک این نوع از اوراق

ریسک نکول و ریسک نقدشوندگی از جمله ریسک‌هایی است که باید درباره این نوع از اوراق در نظر گرفته شود. ریسک نکول به معنای عدم توانایی ناشر به بازپرداخت اصل‌وفرع وام در زمان سررسید اوراق است. زمانی که ناشر اوراق بدهی، دولت باشد، ریسک نکول وجود ندارد. ریسک نقدشوندگی به معنای این است که دارنده، نتواند به راحتی اوراق خود را در بازار بفروشد و به وجه نقد تبدیل نماید. زمانی که حجم معاملات اوراق کم باشد، ممکن است این مشکل به وجود آید.

سوالات متداول