قرارداد آتی سبد سهام

قراردادهای آتی به عنوان یکی از ابزارهای مهم در بازارهای مالی، امکان پوشش ریسک و کسب سود از نوسانات قیمتی را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند. در میان انواع قراردادهای آتی، قرارداد آتی سبد سهام یک گزینه جذاب برای معامله‌گران است که قصد دارند از نوسانات کلی یک گروه از سهام بهره‌مند شوند.

قرارداد آتی سبد سهام، قراردادی است که فروشنده تعهد می‌کند در سررسید تعیین‌شده، سبد پایه را به قیمتی که در زمان انعقاد قرارداد تعیین می‌شود، بفروشد و در مقابل خریدار متعهد می‌شود آن سبد پایه را در تاریخ سررسید خریداری کند.

قرارداد آتی سبد سهام بر روی سبدی از سهام (سبد پایه) پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران منعقد می‌شود، به‌طوری‌که سهام داخل سبد با سهام یکی از شاخص‌های بورسی، یکسان و همگن باشد. این سبد طوری طراحی شده است که دقیقاً نماینده همان شاخص باشد و همان نوسانات و بازدهی شاخص را تضمین کند.

در هر قرارداد آتی سبد سهام، سبد سهام قابل تحویل، تعداد سبدها و زمان تحویل یا سررسید آن توسط بورس مشخص و اعلام می‌شود.

خریدار و فروشنده متعهد می‌شوند تا در تاریخ سررسید قرارداد آتی، به ترتیب ارزش قرارداد برحسب قیمت تسویه روزانه تاریخ سررسید و تمامی سهام داخل سبد را تامین کنند.

مزایای قرارداد آتی سبد سهام

•  پوشش ریسک پرتفوی سرمایه‌گذاران در مقابل کاهش ارزش پرتفوی
• شناسایی سود از پیش‌بینی نوسانات شاخص‌های بورسی
• ایجاد امکان تحلیل بر رویکرد سرمایه‌گذاران نسبت به شاخص‌های کلان بازار سرمایه
•  کسب سود از تحلیل شرایط کلان اقتصادی، بدون نیاز به تحلیل تک‌تک شرکت‌های بورسی
• کمک به افزایش جریان اطلاعات مالی در بازار سرمایه ایران
• ایجاد تنوع در ابزارهای مالی و جذب سرمایه‌گذاران با سلیقه‌های مختلف از جمله سرمایه‌گذاران خارجی
• امکان معامله مجموعه‌ای از سهام تنها با اخذ یک موقعیت در قرارداد آتی سبد
• عدم توقف نماد قرارداد آتی سبد
• معافیت مالیاتی در بازار آتی
• تضمین اجرای تعهدات طرفین معامله از طریق سازوکار تسویه اتاق پایاپای

قیمت مبنای دارایی پایه

قیمتی است که پایه و اساس محاسبات قیمت نظری قرارداد آتی و تسویه نقدی آن قرار می‌گیرد و توسط بورس تعیین و در مشخصات قرارداد ذکر می‌شود.

اساس محاسبات قیمت نظری قرارداد آتی در قراردادهای آتی سبد سهام، قیمت پایانی هر یک از سهام موجود در سبد پایه است.

مهم‌ترین موارد مشخصات قرارداد آتی سبد سهام

• سررسید: تعریف قراردادهای آتی سبد با مدت زمان مشخص
• اندازه قرارداد: سرمایه گذاران صرفا می‌توانند مضرب‌های صحیحی از مقدار تعیین شده را مورد معامله قرار دهند. به طور مثال نمیتوانند برای ۱۰.۵ عدد سکه موقعیت خرید یا فروش اخذ نمایند و باید برای 10 عدد سکه این موقعیت را ثبت کنند
• استاندارد تحویل
• ماه قرارداد
• دوره معاملات
• دارایی پایه: تعریف سبد مرجع بر اساس شاخص‌های زیر:

۱) ۳۰ شرکت بزرگ

۲) صنعت فلزات اساسی

۳) صنعت استخراج کانه‌های فلزی

۴) صنعت فرآورده‌های نفتی، کک و سوخت هسته‌ای

۵) صنعت محصولات شیمیایی

۶) صنعت بانک‌ها، مؤسسات اعتباری و سایر نهادهای پولی

۷) صنعت خودرو و ساخت قطعات

• محل و دوره تحویل
• حداقل تغییر قیمت سفارش
• نحوه محاسبه تضامین: بورس براساس اعلام اتاق پایاپای می‌تواند در صورت عدم کفایت “وجه تضمین اولیه” جهت پوشش ریسک نوسانات قیمت از کلیه مشتریان دارای موقعیت تعهدی باز وجه تضمین اضافی اخذ نماید.
• حداکثر حجم هر سفارش
• واحد قیمتی
• نماد کالا
• ساعت معامله
• کارمزد
• مهلت ارائه گواهی آمادگی تحویل: تا ۱۵ دقیقه پس از اتمام جلسه معاملاتی آخرین روز معاملاتی
• سقف مجاز موقعیت‌های تعهدی باز و معاملات: مشتری مجاز نیست بیش از حد معینی که توسط هیئت پذیرش تعیین می‌شود موقعیت تعهدی اخذ کند. سقف موقعیت‌های تعهدی باز هر مشتری با توجه به شرایط بازار تعیین می‌شود.
• نحوه محاسبه قیمت تسویه لحظه‌ای
• حجم معاملات مبنای محاسبه قیمت تسویه روزانه: قیمت تسویه روزانه براساس میانگین قیمت ۳۰ درصد حجم معاملات انجام شده در پایان جلسه معاملاتیی هر روز محاسبه می‌شود.
• نحوه محاسبه قیمت تسویه نهایی: قیمت تسویه نهایی، قیمت تسویه روزانه در آخرین روز معاملاتی هر قرارداد است.
• جریمه‌ها: شامل جریمه‌های نکول در قرارداد
• نحوه تعیین قیمت مبنای دارایی پایه (قرارداد آتی مالی)
• روش تخصیص (قرارداد آتی مالی)
• نوع تسویه در سررسید (قرارداد آتی مالی)
• امکان تسویه نقدی به کسری از اندازه قرارداد (قرارداد آتی مالی)

•  اهرم: ۲۰ درصد ارزش معامله قرارداد به‌عنوان وجه تضمین اولیه
• دامنه نوسان: ۵± درصد قیمت تسویه روزانه روز معاملاتي قبل

سبد مرجع در قرارداد آتی سبد سهام

سبد مرجع شامل مجموعه‌ای از اوراق بهادار پذیرفته‌شده در بورس است که ترکیب آن (نوع و تعداد سهام) کاملاً با یکی از شاخص‌های بورسی مطابقت دارد. در حال حاضر، شاخص‌های متعددی در بازار بورس تعریف شده‌اند که هر یک نمایانگر بخشی از سهام موجود در بازار هستند. برای مثال، سبد مرجع می‌تواند شامل شاخص فرآورده‌های نفتی باشد که دربرگیرنده سهام شرکت‌های فعال در این صنعت است. در صورت پذیرش شرکت جدیدی در بورس که در این صنعت فعالیت دارد، آن شرکت به ترکیب سبد اضافه می‌شود و در صورت خروج یک شرکت از بورس یا تغییر گروه صنعتی آن، از ترکیب سبد حذف خواهد شد.

دلایل جایگزینی عدد شاخص به‌عنوان ارزش سبد پایه

با فرض ثابت بودن دیگر پارامترها، قرارداد آتی‌ مبتنی بر سبد پایه بازدهی دقیقاً برابر با بازده شاخص خواهد داشت؛ زیرا بتای سبد پایه نسبت به شاخص مربوطه، برابر با یک است.

مضرب سبد در کل دوره معاملاتی قرارداد آتی‌، ثابت می‌ماند و تغییر، تنها در صورت اقدامات شرکتی سهام هر یک از ناشران موجود در سبد مرجع و یا بازنگری ترکیب شاخص مربوطه صورت می‌گیرد.

بنابراین سرمایه‌گذار برای به دست آوردن ترکیب سبد پایه، کافی است تنها دو پارامتر عدد شاخص و ارزش بازار سبد مرجع را در اختیار داشته باشد.

کارمزد معاملات

کارمزد معاملات آتی سبد سهام به شرح زیر است:

نماد معاملاتی

نماد معاملاتی قرارداد ‌آتی سبد سهام به شکل زیر ساخته می‌شود:

ج + دارایی پایه + سررسید

به‌عنوان‌مثال:

جشنا ۰۳۱۲ = ج + شناسه دارایی پایه (شپنا) + سال و ماه سررسید (اسفند ماه سال ۱۴۰۳)

برای مشاهده اطلاعات مربوط قرارداد های آتی سبد سهام کافی است از قسمت جست‌و‌جوی سایت TSETMC.com ، عبارت “آتی ش” را جست‌و‌جو کنید.

به عنوان مثال، صفحه مربوط به نماد جشنا ۰۳۱۲ مطابق تصویر زیر است:

ساعت معاملاتی آتی سهام

جلسه معاملاتی در بازار آتی سهام، مانند بازار معاملات سهام و اوراق بهادار در روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸:۴۵ شروع شده و راس ساعت ۱۲:۳۰ پایان می‌یابد.
دوره پیش‌گشایش این بازار از ساعت ۸:۴۵ الی ۹:۰۰ است که در آن معامله‌ای اتفاق نمی‌افتد و فقط امکان ثبت، ویرایش و حذف سفارش وجود دارد.
برای فعالیت در بازار آتی سهام تنها نیاز به اخذ کد کالا نبوده و داشتن کد بورسی کافی است.

بیشتر بخوانید: معامله هوشمندانه قراردادهای آتی با سفارش شرطی

قرارداد آتی سبد سهام ابزاری مؤثر برای مدیریت ریسک و کسب سود از نوسانات بازار است که به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد بدون نیاز به خرید مستقیم سهام، در شاخص‌های بورسی سرمایه‌گذاری کنند. این ابزار، علاوه بر تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری، به بهبود شفافیت بازار و ارتقای کارایی آن کمک می‌کند. با توجه به مزایایی مانند امکان پوشش ریسک پرتفوی و فرصت‌های معاملاتی متنوع، قرارداد آتی سبد سهام می‌تواند نقش مهمی در توسعه بازار سرمایه و جذب سرمایه‌گذاران ایفا کند.

سوالات متداول