تامین مالی چیست؟ روش‌های آن کدام است؟

تامین مالی یکی از ارکان اصلی مدیریت مالی در اقتصاد و تجارت است که برای رشد، توسعه و بقای سازمان‌ها و پروژه‌ها حیاتی است. این فرآیند امکان اجرای طرح‌های جدید، پوشش هزینه‌های جاری و تحقق اهداف بلندمدت را فراهم می‌کند. در ادامه، به بررسی این مفهوم و انواع روش‌های آن می‌پردازیم.

تامین مالی چیست؟

تامین مالی (Financing) فرآیندی است که طی آن شرکت‌ها، سازمان‌ها یا افراد، منابع مالی مورد نیاز خود را برای انجام پروژه‌ها، توسعه کسب‌وکار یا مدیریت هزینه‌ها فراهم می‌کنند. این فرآیند نقش مهمی در رشد اقتصادی و ثبات مالی کسب‌وکارها ایفا می‌کند. تامین مالی می‌تواند از طریق منابع داخلی یا خارجی انجام شود و هدف اصلی آن، اطمینان از دسترسی به نقدینگی کافی برای اجرای برنامه‌های مالی و دستیابی به اهداف استراتژیک است.

چرا تامین مالی اهمیت دارد؟

تامین مالی اهمیت بسزایی در رشد و پایداری اقتصاد و کسب‌وکارها دارد، زیرا تولید به‌عنوان نیروی محرکه اقتصاد، نیازمند منابع مالی برای حفظ و توسعه فعالیت‌ها است. دلایل اهمیت این مفهوم عبارتند از:

• افزایش ظرفیت تولید: این فرآیند امکان خرید تجهیزات، فناوری‌های جدید و افزایش ظرفیت تولید را فراهم می‌کند، که منجر به رشد اقتصادی می‌شود.
• ایجاد اشتغال: سرمایه‌گذاری در تولید، فرصت‌های شغلی جدید ایجاد کرده و نرخ بیکاری را کاهش می‌دهد.
• نوآوری و رقابت‌پذیری: منابع مالی به شرکت‌ها اجازه می‌دهد در تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری کنند، محصولات نوآورانه تولید کرده و در بازارهای جهانی رقابت کنند.
• مدیریت نقدینگی: این مفهوم به تولیدکنندگان کمک می‌کند تا هزینه‌های جاری مانند مواد اولیه، حقوق کارکنان و حمل‌ونقل را پوشش دهند.
• توسعه زیرساخت‌ها: سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های تولیدی، مانند کارخانه‌ها و خطوط تولید، به بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها منجر می‌شود.
• کاهش وابستگی به واردات: با تقویت تولید داخلی از طریق پشتیبانی مالی، وابستگی به کالاهای وارداتی کاهش یافته و اقتصاد ملی تقویت می‌شود.
• ثبات اقتصادی: تولید پایدار با حمایت مالی مناسب، به ایجاد جریان درآمدی ثابت و کاهش نوسانات اقتصادی کمک می‌کند.

انواع روش‌های تامین مالی

تامین مالی در شرکت‌ها یکی از مهم‌ترین عوامل رشد و توسعه کسب‌وکارها است که می‌تواند از منابع داخلی یا خارجی تأمین شود. انتخاب روش مناسب به عواملی مانند ساختار مالی شرکت، اهداف استراتژیک و شرایط بازار بستگی دارد. 

تامین مالی داخلی (مبتنی بر سرمایه)

تامین مالی داخلی شامل استفاده از منابع مالی موجود در شرکت است که بدون نیاز به نهادهای خارجی، نقدینگی لازم را برای فعالیت‌های عملیاتی و توسعه فراهم می‌کند. این روش‌ها هزینه‌های مالی کمتری دارند و استقلال شرکت را حفظ می‌کنند.

۱. افزایش سرمایه

افزایش سرمایه یکی از رایج‌ترین روش‌های تأمین مالی برای توسعه فعالیت‌ها، بهبود ساختار مالی و ارتقای توان رقابتی شرکت‌ها است. در این فرآیند، شرکت با انتشار سهام جدید، منابع مالی جدید جذب می‌کند. شیوه‌های افزایش سرمایه بر اساس منبع مالی مورد استفاده، به چند دسته تقسیم می‌شود:

از محل انباشته: در این روش، شرکت بخشی از سود انباشته خود را به سرمایه تبدیل کرده و به سهامداران فعلی، سهام جدید (سهام جایزه) اعطا می‌کند، بدون اینکه سهامداران وجهی پرداخت کنند. این افزایش سرمایه قدرت تأمین مالی شرکت را افزایش می‌دهد، اما درصد مالکیت سهامداران تغییر نمی‌کند.

از محل آورده نقدی و مطالبات حال‌شده سهامداران: در این روش، شرکت حق تقدم خرید سهام منتشر می‌کند و بر اساس درصد مالکیت سهامداران، تعداد معینی حق تقدم به آن‌ها اختصاص می‌دهد. برای تبدیل این حق تقدم به سهام، دارندگان باید مبلغ ارزش اسمی هر سهم را به حساب شرکت واریز کنند. در بازار سرمایه ایران، ارزش اسمی هر سهم ۱۰۰۰ ریال است.

از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها: در ترازنامه شرکت‌ها، دارایی‌های ثابت مشهود مانند زمین، ساختمان و ماشین‌آلات به ارزش دفتری‌شان ثبت می‌شوند که معادل بهای تمام‌شده پس از کسر استهلاک است. این مسئله به‌ویژه در شرایط تورمی بیشتر نمود پیدا می‌کند، زیرا در این شرایط، ارزش واقعی دارایی‌ها بالاتر از ارزش دفتری است. برای اصلاح این تفاوت، شرکت‌ها می‌توانند از تجدید ارزیابی دارایی‌ها استفاده کرده و با افزایش سرمایه از این محل، سهام جایزه به سهامداران تخصیص دهند.

به روش صرف سهام: در این روش، شرکت سهام خود را با قیمتی بالاتر از قیمت اسمی از طریق پذیره‌نویسی در بازار عرضه می‌کند. تفاوت بین قیمت فروش و قیمت اسمی یا به حساب اندوخته منتقل می‌شود یا به‌عنوان سهام جایزه به سهامداران قبلی شرکت اختصاص می‌یابد.

۲. از طریق فروش دارایی‌های شرکت

 گاهی شرکت با فروش دارایی‌های مازاد مانند زمین، ساختمان یا ماشین‌آلات غیر ضروری، اقدام به تامین نقدینگی مورد نیاز خود می‌کند. همچنین ممکن است از طریق فروش بخشی از سرمایه‌گذاری‌های خود (مانند سهام شرکت‌های تابعه)، منابع مالی جذب کند.

۳. از طریق مؤسسان و شرکای تجاری

مؤسسان یا شرکای تجاری گاهی برای حفظ کنترل مدیریتی یا پیشبرد طرح‌های توسعه‌ای، سرمایه جدیدی به شرکت تزریق می‌کنند. در ازای این سرمایه‌گذاری، سهام جدیدی به آن‌ها تخصیص یافته و درصد مالکیتشان افزایش می‌یابد.

تامین مالی خارجی (مبتنی بر بدهی)

تامین مالی خارجی به روش‌هایی اطلاق می‌شود که شرکت از طریق استقراض از منابع خارجی (خارج از شرکت) سرمایه مورد نیاز خود را تامین می‌کند. در این روش، شرکت بدهکار شده و موظف به بازپرداخت اصل و سود به سرمایه‌گذاران است. این تأمین مالی از منابع داخلی یا خارجی امکان‌پذیر است.

۱. تسهیلات بانکی

تسهیلات بانکی روشی سریع برای تأمین مالی است که به اجرای پروژه‌ها یا رفع مشکلات نقدینگی کمک می‌کند. با این حال، عدم برنامه ریزی و توجه به نرخ بهره وام و هزینه‌های بازپرداخت می‌تواند به بروز زیان‌های قابل توجهی منجر شود.

۲. گواهی سپرده مدت‌دار

گواهی سپرده مدت‌دار یکی از ابزارهای تامین مالی است که توسط بانک‌ها و مؤسسات مالی منتشر می‌شود. این گواهی نشان‌دهنده سپرده‌ای است که برای مدت زمانی مشخص در بانک قرار می‌گیرد و در ازای آن، بانک به سپرده‌گذار سود معینی پرداخت می‌کند. این گواهی‌ها در دو نوع عام و خاص عرضه می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای متفاوتی دارند.

• عام: سپرده‌ای با سررسید مشخص است که نزد بانک‌ها و مؤسسات اعتباری افتتاح می‌شود. بانک‌ها و مؤسسات اعتباری در قبال افتتاح سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌ گذاری عام، گواهی سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌ گذاری عام صادر می‌کنند.
• خاص: سپرده‌ای با سررسید مشخص است که بانک‌ها و مؤسسات اعتباری با هدف تأمین مالی طرح‌های سودآور تولیدی، ساختمانی و خدماتی جدید و نیز توسعه و تکمیل طرح‌های سودآور موجود افتتاح می‌کنند. بانک‌ها و مؤسسات اعتباری در قبال افتتاح سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌ گذاری خاص، گواهی سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌ گذاری خاص صادر می‌کنند.

۳. بازار سرمایه

شرکت‌های معتبر می‌توانند از طریق انتشار اوراق بدهی در بازار سرمایه تأمین مالی کنند. این روش به دلیل معافیت‌های مالیاتی و سهولت نقل‌وانتقال مالکیت جذاب است. سرمایه‌گذاران به عنوان وام‌دهنده، سود دوره‌ای و اصل سرمایه را در سررسید دریافت می‌کنند.

تامین مالی با اوراق اجاره (صکوک اجاره)

اوراق اجاره، اوراق بهاداری بانام و قابل انتقال است که مالکیت مشاع دارنده در دارایی پایه (مانند زمین، ساختمان، ماشین‌آلات یا تجهیزات) را نشان می‌دهد. این اوراق برای تأمین مالی خرید دارایی و اجاره آن به بانی منتشر می‌شود. نهاد واسط، دارایی را خریداری کرده و به بانی اجاره می‌دهد.

• اجاره به شرط تملیک: در پایان دوره اجاره، مالکیت دارایی به بانی منتقل می‌شود.
• اجاره با اختیار فروش: در پایان دوره، موجر می‌تواند دارایی را با قیمت تعیین‌شده به بانی بفروشد.

تامین مالی از طریق اوراق مرابحه (صکوک مرابحه)

اوراق مرابحه، اوراق بهادار بانام و قابل نقل‌و‌انتقال است که دارنده آن به صورت مشاع مالک مال یا دینی است. این اوراق بر اساس قرارداد مرابحه منتشر می‌شوند. نهاد واسط در اوراق مرابحه، پس از خرید دارایی مورد نیاز بانی از فروشنده، آن را در قالب فروش اقساطی (قرارداد مرابحه) به بانی منتقل می‌کند. دارایی‌های موضوع انتشار اوراق مرابحه می‌تواند هر یک از موارد زمین، ساختمان و تأسیسات، ماشین‌آلات و تجهیزات، وسایل حمل‌ونقل موجودی مواد و کالا باشد. 

تامین مالی از طریق اوراق مشارکت

اوراق مشارکت، اوراق بهادار بانام یا بی‌نامی است که به موجب قانون، به قیمت اسمی مشخص و برای مدت معین و با هدف اجرای طرح‌های سودآور تولیدی، خدماتی و ساختمانی منتشر می‌شود و به سرمایه‌گذاران واگذار می‌شود. هر ورقه مشارکت، نشان‌دهنده میزان قدرالسهم دارنده آن در مشارکت است.

تامین مالی از طریق اوراق استصناع (سفارش ساخت)

اوراق بهادار بانام یا بی‌نام قابل نقل و انتقالی است که دارنده آن مالک مشاع دارایی پایه قرارداد استصناع باشد. اوراق استصناع قراردادی است که به موجب آن یکی از طرفین قرارداد در مقابل مبلغی معین، ساخت و تحویل دارایی مشخصی را در زمان معینی در آینده متعهد می‌شود.

۴. تامین مالی با صندوق زمین و ساختمان

صندوق زمین و ساختمان، نهادی مالی با مجوز سازمان بورس است که سرمایه عمومی را جمع‌آوری کرده و به ساخت پروژه‌های ساختمانی مشخص‌شده در امیدنامه اختصاص می‌دهد. سود حاصل از فروش واحدهای ساختمانی بین سرمایه‌گذاران تقسیم می‌شود. فعالیت صندوق از اولین روز کاری پس از دریافت مجوز آغاز شده و تا تسویه نهایی ادامه دارد. برای مشاهده لیست این صندوق‌ها، به وبسایت TSETMC مراجعه کنید.

۵. تامین مالی با صندوق پروژه

صندوق سرمایه‌گذاری پروژه برای جمع‌آوری سرمایه از سرمایه‌گذاران و اجرای طرح‌های تولیدی یا خدماتی ایجاد می‌شود. مشخصات پروژه در امیدنامه و طرح توجیهی صندوق درج شده و فعالیت آن از زمان دریافت مجوز از سازمان بورس آغاز می‌شود. صندوق یک شرکت سهامی خاص (شرکت پروژه) تاسیس می‌کند که پس از تکمیل پروژه و بهره‌برداری، به شرکت سهامی عام تبدیل شده و در بورس یا بازار خارج از بورس قابل معامله می‌شود.

۶. عرضه اولیه سهام (IPO)

عرضه اولیه سهام (IPO) روشی برای تأمین مالی مالی از طریق بازار سرمایه است که به شرکت‌ها امکان می‌دهد سهام خود را برای اولین بار به عموم عرضه کنند. این فرآیند سرمایه قابل توجهی برای توسعه، گسترش فعالیت‌ها و افزایش اعتبار شرکت فراهم می‌کند، اما نیازمند رعایت الزامات قانونی و شفافیت مالی است.

روش‌های تامین مالی کوتاه‌مدت و بلندمدت

تامین مالی یکی از ارکان اصلی مدیریت مالی کسب‌وکارهاست که به دو دسته کوتاه‌مدت و بلندمدت تقسیم می‌شود. این روش‌ها بر اساس مدت زمان نیاز به سرمایه و اهداف مالی شرکت انتخاب می‌شوند. روش‌های کوتاه‌مدت برای پوشش نیازهای موقت و جاری و روش‌های بلندمدت برای پروژه‌های توسعه‌ای و سرمایه‌گذاری‌های بزرگ استفاده می‌شوند.

مزایا و معایب تامین مالی مبتنی بر سرمایه

مزایا:

• عدم تعهد بازپرداخت: نیازی به تضمین بازپرداخت سرمایه یا سود نیست.
• جذابیت برای وام‌دهندگان: دارایی‌ها به عنوان وثیقه، اعتماد وام‌دهندگان را جلب می‌کنند.
• افزایش نقدینگی: دارایی‌ها می‌توانند نقدینگی پروژه را بهبود دهند.

معایب:

• کاهش مالکیت: واگذاری دارایی‌ها ممکن است میزان مالکیت سهامداران را کم کند.
• تقسیم سود: سود باقی‌مانده بین سرمایه‌گذاران جدید تقسیم می‌شود.
• مالیات بالاتر: عدم وجود سپر مالیاتی، بار مالیاتی را افزایش می‌دهد.
• هزینه بالاتر: هزینه تأمین مالی مبتنی بر سرمایه معمولاً بیشتر از بدهی است.

مزایا و معایب تامین مالی مبتنی بر بدهی 

مزایا:

• حفظ مالکیت: سهامداران میزان مالکیت خود بر شرکت را حفظ می‌کنند.
• سود باقی‌مانده: سود شرکت به جای تقسیم، در اختیار سهامداران اصلی می‌ماند.
• سپر مالیاتی: هزینه‌های بهره بدهی از مالیات کسر می‌شود.
• هزینه کمتر: financing از طریق بدهی معمولاً ارزان‌تر از روش‌های دیگر است.

معایب:

• نیاز به وثیقه یا ضامن: اخذ بدهی نیازمند تضمین‌های مالی است.
• ریسک نقدینگی: بازپرداخت بدهی می‌تواند فشار نقدینگی ایجاد کند.
• کاهش جریان نقدی: پرداخت‌های دوره‌ای بهره، جریان نقدی را محدود می‌کند.

معیارهای انتخاب ابزار مناسب تامین مالی

انتخاب ابزار مناسب برای financing به شرایط داخلی شرکت و منبع تامین وابسته است. در ادامه، عوامل اصلی که در انتخاب منابع مالی مناسب برای هر شرکت مؤثر هستند، بررسی می‌شوند:

• ریسک: شرکت یا پروژه باید مشخص کند که وجوه تأمین مالی قرار است در کجا و چگونه مصرف شوند. بر اساس ریسک مربوط به محل مصرف، باید منابع مالی مناسب انتخاب شوند.
• حجم سرمایه‌گذاری: مدیران مالی باید میزان سرمایه مورد نیاز را محاسبه کرده و بر اساس آن، ابزار تأمین مالی مناسب را انتخاب کنند. این انتخاب باید متناسب با حجم و اندازه سرمایه‌گذاری مورد نیاز باشد.
• افق زمانی: هر ابزار تامین مالی دارای افق زمانی خاصی است. مدیران باید بر اساس مدت زمان مورد نیاز برای مصرف وجوه، منبع مالی مناسب را انتخاب کنند.
• در دسترس بودن: میزان دسترسی به ابزارها و قابلیت استفاده از آن‌ها یکی دیگر از عوامل کلیدی در انتخاب روش تأمین مالی است.

روش‌های تامین مالی متنوعی وجود دارند که هر یک مزایا و معایب خاص خود را دارند. انتخاب مناسب‌ترین روش بستگی به نیازهای خاص شرکت، شرایط بازار و عوامل اقتصادی و سیاسی دارد. شرکت‌ها می‌توانند با توجه به منابع موجود، میزان ریسک، بازده مورد انتظار و افق زمانی پروژه‌ها، ابزارهای تأمین مختلفی را برای رشد و توسعه انتخاب کنند. 

سوالات متداول