حجم مبنا چیست؟

حجم مبنا یکی از قوانینی است که در بازار سرمایه به عنوان یک عامل کنترلی در برابر نوسانات شدید قیمت سهام وضع می‌شود. ‌حجم‌ مبنای یک سهم در واقع تعداد سهمی است که باید در طول یک جلسه معاملاتی خرید و فروش شود تا قیمت پایانی آن سهم، برابر با میانگین وزنی قیمت در آن روز شود.

از این رو قیمت پایانی و حجم‌ مبنا با یکدیگر در ارتباط هستند. به این صورت که هر میزان تعداد سهام معامله‌ شده کمتر از حجم مبنا باشد، قیمت پایانی نیز به همان نسبت تغییر کمتری خواهد داشت. حجم مبنای شرکت‌ها بر اساس قاعده و قانون خاصی تعیین می‌گردد که در ادامه به آن‌ می‌پردازیم.

حجم مبنای شرکت های بورسی

طبق مصوبه سازمان بورس و اوراق بهادار که از اسفند ماه سال ۱۳۹۸ اجرایی گردیده است، حجم مبنای کلیه شرکت‌های پذیرفته‌ شده در بورس اوراق بهادار تهران چهار در ۱۰ هزارم‌ (۰.۰۰۰۴) تعداد سهام شرکت است. 

حداقل ارزش مبنا برای تمام شرکت‌ها معادل ۵۰ میلیارد ریال و حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌های با سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بالاتر، ۱۲۰ میلیارد ریال و برای شرکت‌های با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال، ۱۰۰ میلیارد ریال تعیین شده است که تعداد آن بر اساس قیمت پایانی سهم در آخرین روز معاملاتی هر هفته محاسبه و از اولین روز معاملاتی هفته بعد اعمال می‌شود.

تصویر زیر مکان قرارگیری حجم مبنا را در تابلوی بورس نمایش می‌دهد. شما می‌توانید با مطالعه مقاله تابلو خوانی، اطلاعات بیشتری در خصوص تابلوی بورس به دست بیاورید.

نحوه محاسبه حجم مبنا

شرکتی با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال را در نظر بگیرید، ابتدا تعداد سهام شرکت را در عدد ۰.۰۰۰۴ ضرب می‌کنیم. عدد به‌دست‌آمده حجم مبنای شرکت مورد نظر است. اما لازم است به یک نکته توجه کنیم و این عدد را در قیمت پایانی سهم در روز چهارشنبه ضرب کنیم؛ حالا سه حالت پیش می‌آید:

۱- اگر عدد به‌دست‌آمده در آخرین روز کاری هفته عددی بین ۵۰ میلیارد ریال و ۱۰۰ میلیارد ریال بود، حجم مبنا برای شنبه همان عدد به‌دست‌ آمده در مرحله اول بالاست.

۲- اگر عدد به‌دست‌آمده کمتر از ۵۰ میلیارد ریال بود، حجم مبنا برای شنبه برابر می‌شود با ۵۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی روز چهارشنبه.

۳- اگر عدد به‌دست‌آمده بیشتر از  ۱۰۰ میلیارد ریال بود، حجم مبنا برای شنبه برابر می‌شود با ۱۰۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی روز چهارشنبه.

درصورتی‌که تعداد سهام شرکت ۲۰ هزار میلیارد ریال و بالاتر باشد، حداکثر ارزش مبنا معادل ۱۲۰ میلیارد ریال در نظر گرفته می‌شود.

همانند دیگر شاخص‌های بورسی، حجم مبنا در صفحه مربوط به نماد هر شرکت در سایت tsetmc قابل‌ مشاهده است و نیازی به محاسبات اشاره شده در بالا نیست.

حجم مبنای شرکت های فرابورسی

قابل‌ ذکر است که تا قبل از ۱۲ اسفندماه سال ۱۳۹۸ حجم مبنای کلیه شرکت‌های فرابورسی معادل «یک» در نظر گرفته‌ می‌شد، درحالی‌که پس‌ازاین تاریخ، قانون حجم مبنا شامل شرکت‌های حاضر در بازارهای اول و دوم و پایه فرابورس نیز اعمال شده است و حجم مبنای آن‌ها نیز معادل چهار در ۱۰هزار تعداد سهام هر شرکت اعمال می‌شود. تنها تفاوت این قانون در فرابورس در مورد شرکت‌های موجود در بازار پایه است به طوری که حداقل ارزش مبنا در تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز این بازار به ترتیب معادل ۲۰، ۱۰ و ۵ میلیارد ریال در نظر گرفته‌ شده است و در مورد سایر شرکت‌های فرابورس جزییات این قانون مشابه بازار بورس است.

حجم مبنا، محدودکننده نوسانات بازار

جالب است بدانید که حجم مبنا و دامنه نوسان به‌عنوان دو عامل محدود کننده نوسانات معاملات تنها در بازار ایران به‌کار گرفته می‌شود و در بازارهای مالی جهانی چیزی به این نام وجود ندارد. در بورس ایران فقط در روز بازگشایی نماد پس از مجامع افزایش سرمایه یا تصویب صورت های مالی معاملات بدون حجم‌ مبنا و دامنه نوسان انجام می‌شود. در واقع تنها عامل موثر بر قیمت سهام، عرضه و تقاضا در آن سهم خواهد بود.

پیشنهاد می‌شود سرمایه‌گذاران و فعالان بازار سرمایه همواره حجم مبنای سهم مورد نظر خود برای خرید را با میانگین حجم معاملات ۳۰  روز گذشته آن مقایسه نموده تا اسیر تاثیرات منفی این حجم‌ مبنا بر روی روند قیمتی سهم نشوند.

سوالات متداول